Skip to main content

Archief van Jacob Fränkel

 Fonds
Identifier: UBA95

Scope and Contents

Het archief van Jacob Fränkel bestrijkt de periode 1837-1882 en bevat zowel zijn gymnasiumdiploma als krantenknipsels over zijn overlijden. Uit Fränkels studietijd dateren oefeningen, collegedictaten en uittreksels. Het manuscript van het eerste deel van zijn proefschrift is aanwezig. Het uitvoerige dossier betreffende zijn benoeming tot opperrabbijn van het synagogaal ressort Overijssel is waarschijnlijk aangelegd door Salomon Jacobs, de voorzitter van het Zwolse kerkbestuur. Dit dossier bevat de originele brieven van Fränkel aan het kerkbestuur, correspondentie betreffende zijn moeizame benoeming, attesten van bevoegdheid, waaronder ook zijn diploma's en beschikkingen alsmede een autobiografie ingeleverd bij zijn sollicitatie. Van zijn rabbinale activiteiten in Duitsland en Nederland bevat het archief teksten van preken (alle in het Duits) en van gebeden, een besnijdenisregister, registers van huwelijksinzegeningen, enige ingekomen stukken en een aantal kopieboeken van uitgaande stukken over de jaren 1845-1858. Daarnaast zijn er stukken samenhangend met andere activiteiten in Nederland, zoals gedichten, teksten van lezingen, vertalingen, een biografisch woordenboek van joodse geleerden en artikelen onder meer over de geschiedenis van de joden in Nederland en de bouw van de synagoge in Zwolle. In het archief bevinden zich verder enkele stukken van familieleden. Een stuk uit 1905 is later aan zijn archief toegevoegd.

Dates

  • 1837-1905
  • Majority of material found within 1837-1882

Creator

Language of Materials

Diverse talen, waaronder Duits, Hebreeuws, Nederlands en Duits in Hebreeuws schrift

Conditions Governing Access

Het archief is gedigitaliseerd en online raadpleegbaar via de inventaris. De originele documenten worden in principe niet ter inzage gegeven.

Conditions Governing Use

Bij raadpleging is het Reglement voor de gebruikers van de Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam van toepassing. Reproductie en reproductierechtvergoedingen conform de Tarieven en Diensten Universiteit van Amsterdam.

Indien in uitzonderlijke gevallen toch toestemming verkregen is om originele documenten te raadplegen, wordt het materiaal alleen ter inzage gegeven.

Biographical / Historical

Jacob Fränkel werd op 21 juli 1814 geboren in het huidige Karlino in Pomerania (het voormalige Körlin in Pommern). Jacobs vader, Aron Meijer, was leerkoopman; zijn moeder zorgde voor het gezin bestaande uit negen kinderen. Vanaf elfjarige leeftijd kreeg Jacob Fränkel talmoedonderwijs aan huis. In de jaren die daarop volgden genoot hij het talmoedonderwijs in de nabijgelegen provincie Poznan (Posen). In 1830, toen Fränkel vijftien jaar oud was, vertrok hij naar het nabij gelegen Koszalin (Köslin) waar hij anderhalf jaar onderwijs aan het gymnasium volgde. Na een onderbreking van een jaar ging Fränkel naar Glogow (Glogau, Silezië) waar hij zijn studie aan het gymnasium hervatte. Zijn einddiploma behaalde hij vier jaar later toen hij al 23 was.

In 1839 schreef Fränkel zich in aan de Friedrich Wilhelm Universiteit (sinds 1949 de Humboldt Universität) te Berlijn. Hier volgde hij onder andere de vakken Arabisch, Syrisch, Samaritaans, klassieke letteren en filosofie. Twee jaar later, na het behalen van het diploma, promoveerde hij in de universiteitsstad Greifswald op een proefschrift over het joodse huwelijk. Naast de universitaire diploma's haalde Fränkel in deze periode ook de vereiste papieren voor een rabbinale functie, waarna hij in 1842 werd benoemd tot rabbijn van Märkisch-Friedland (het huidige Mirosławiec), een jaar later ook van Lobez (Labes) en Kalisz (Kallies). De vijf jaar van dit rabbinaat waren moeilijk. De godsdienstdocent in Märkisch-Friedland had zijn eigen kinderen namelijk laten dopen en probeerde andere joodse gemeenteleden over te halen dit ook te doen. In deze periode trouwde Fränkel met Dorothea Baer uit Znin.

Na twee jaar te hebben rondgereisd als kandidaat-rabbijn kwam Jacob Fränkel na de zomer van 1849 aan in Zwolle. Daar hield hij tijdens de Hoge Feestdagen een aantal proefpredikaties die het kerkbestuur dermate aanspraken, dat ze tot een benoeming voor opperrabbijn wilden overgaan. Over de voorgenomen benoeming ontstond onenigheid. Fränkel verklaarde het verzet uit de academische opleiding die hij in Duitsland had genoten, waardoor twijfel ontstond over zijn orthodoxie. Maar het feit dat Fränkel een semiecha (rabbijns diploma) had van Salomon Holdheim, de radicale Reformvoorganger, was zeker ook een aanleiding om de juistheid van de benoeming van Fränkel in twijfel te trekken. Er werd een rabbinaal college benoemd om Fränkels geloofsbrieven te onderzoeken. In weerwil van het negatieve advies van dit college werd Fränkel 1852 tot opperrabbijn van het synagogaal ressort Overijssel gekozen en in januari 1853 geïnstalleerd. De taken die hij als opperrabbijn vervulde waren alleen religieus van aard, waaronder het voltrekken van kerkelijke huwelijken, het examineren van slachters en predikatie in het algemeen. In 1876 werd Fränkel tevens benoemd tot opperrabbijn (ad interim) van de provincie Noord-Brabant. Op 10 mei 1882 overleed Jacob Fränkel te Zwolle, waar hij twee dagen later op de joodse begraafplaats begraven werd. Fränkels tijdgenoot J.S. Hillesum, opperrabbijn van Drenthe, nam na Fränkels dood de taak van opperrabbijn van Overijssel op zich.

Extent

1.1 meter

Abstract in Dutch

Jacob Fränkel werd in 1814 geboren in het Poolse Karlino (Korlin, Pomerania). Na een opleiding tot rabbijn én een academische opleiding werd hij in 1853 geïnstalleerd als opperrabbijn van het synagogaal ressort Overijssel. De benoemingsprocedure was al in 1849 aangevangen. De lange duur van de procedure werd veroorzaakt door twijfels aan de geldigheid van zijn rabbinale diploma en aan zijn orthodoxie. Hij werd in 1876 tevens benoemd tot opperrabbijn van het ressort Noord-Brabant. Beide functies vervulde Fränkel tot zijn dood in 1882. Het archief van Jacob Fränkel omvat de periode vanaf de afronding van het gymnasium tot zijn dood. Het materiaal bestaat onder andere uit studiemateriaal, preken, correspondentie en artikelen. Het archief bevat een omvangrijk dossier over Fränkels benoeming tot opperrabbijn van Overijssel.

Abstract in English

Jacob Fränkel was born in 1814 in Karlino, Poland (Korlin, Pomerania). After qualifying as a rabbi and earning a university degree, he was installed as chief rabbi for the synagogue district of Overijssel in 1853. The appointment procedure, which had been initiated in 1849, was hampered by doubts about the validity of his rabbinical diploma and his orthodoxy. In 1876, he was also appointed as chief rabbi for the synagogue district of North Brabant. Fränkel held both positions until his death in 1882. The archive of Jacob Fränkel covers the period from the completion of his gymnasium education until his death. It includes study material, sermons, correspondence and articles. The archive also contains an extensive file on Fränkel's appointment as chief rabbi of Overijssel.

Arrangement

In de inventaris van Giebels is een scheiding aangebracht tussen persoonlijk en openbaar leven. De stukken die in de handschriftencollectie van de Bibliotheca Rosenthaliana geplaatst zijn, hebben in de inventaris ook een handschriftensignatuur. Het dossier van de benoeming van Fränkel tot opperrabbijn is gereconstrueerd aan de hand van de dorsale nummering op de stukken. Binnen dit dossier, dat als aparte rubriek in de inventaris is opgenomen, zijn de stukken geordend naar de partijen die in de benoemingsprocedure een rol speelden.

Physical Location

Allard Pierson, Universiteit van Amsterdam

Other Finding Aids

  1. Catalogus van de Universiteit van Amsterdam.
  2. Ludy Giebels. Inventaris van de archieven van Jacob Fränkel, opperrabbijn van Zwolle en de Joodse gemeenschap van Oldenzaal. Amsterdam: Universiteitsbibliotheek van Amsterdam, 1986.

Immediate Source of Acquisition

Het is niet zeker hoe het archief van Fränkel bij de Universiteitsbibliotheek terecht gekomen is. Mogelijk heeft zijn dochter Regina het aan de bibliotheek geschonken. Daar werd het ondergebracht in de Bibliotheca Rosenthaliana, die deel uitmaakt van het Allard Pierson.

Appraisal

Dit archief geeft nader inzicht in de religie- en vroomheidsgeschiedenis van het Nederlandse jodendom vanuit het perspectief van het rabbinaat als het religieuze establishment.

De derasjot (preken) zijn een belangrijke bron voor de studie van sociale en religieuze ontwikkelingen in het 19e- en 20e-eeuwse Nederlandse jodendom, religieuze communicatieprocessen en de geschiedenis van de welsprekendheid.

Het gedeelte van het archief dat betrekking heeft op de moeizame benoeming van Jacob Fränkel geeft een goed beeld van de verschillen tussen de Nederlandse en de door de Verlichting beïnvloede Duitse orthodoxie die rond 1850 nog in Nederland aanwezig waren.

Accruals

Aanvullingen zijn niet te verwachten.

Related Materials

Het archief van Jacob Fränkel maakt deel uit van de Bibliotheca Rosenthaliana . De Bibliotheca Rosenthaliana bezit een tiental archieven van rabbijnen uit de tweede helft van de 19e en het begin van de 20e eeuw: Jacob Fränkel , Lion Wagenaar , Joseph Wijnkoop , Joseph Hirsch Dünner , Jeremia Samuel Hillesum , Tobias Lewenstein , Mozes Monasch , Simon Philip de Vries , Samuel Dasberg en Jacob Mozes Content .

Bibliography

  • Bart Wallet. De organisatiestructuur van joods Nederland. In: Joden in Nederland in de twintigste eeuw: een biografisch woordenboek. Utrecht, 2007, p. xv-xvii.
  • Iet Erdtsieck. De emancipatie van de Joden in Overijssel 1796-1940. De rol van de Overijsselse opperrabbijnen Hertzveld, Fränkel en Hirsch. Assen, 1995, p. 52-67.
  • Ludy Giebels. De archivalia in de Bibliotheca Rosenthaliana. In: Studia Rosenthaliana 20 (1986), p. 200-209.
  • Ludy Giebels. Inventaris van de archieven van Jacob Fränkel, opperrabbijn van Zwolle en de joodse gemeenschap van Oldenzaal. Amsterdam, 1986.
  • M.H. Gans. Memorboek, platenatlas van het leven der joden in Nederland van de middeleeuwen tot 1940. Baarn, 1974, p. 500.

Processing Information

Nadat het archief bij de Bibliotheca Rosenthaliana was binnengekomen, is een aantal stukken uit het archief apart in de collectie onder een eigen signatuur opgenomen. In de jaren 1980 is het archief geordend en in een archiefinventaris in 1986 beschreven door L. Giebels.

Deze archiefbeschrijving is in 2009 tot stand gekomen in het kader van het project Online inventarissen van Nederlands-Joodse archiefcollecties. Het project is uitgevoerd in samenwerking met het Menasseh ben Israel Instituut voor joodse studies. In het kader van dit project is het archief in 2011 passief geconserveerd.

In 2015 is het archief gedigitaliseerd.

Title
Inventaris van het archief van Jacob Fränkel (1837-1905)
Author
L. Giebels, R. Boertjens
Date
2020
Description rules
International Standard for Archival Description - General
Language of description
Dutch; Flemish
Script of description
Latin
Language of description note
Nederlands
Edition statement
eerste versie 2011, tweede herziene versie 2020

Repository Details

Part of the Allard Pierson Repository

Contact:
Oude Turfmarkt 127-129
Amsterdam 1012 GC Nederland