Archief van Jeremia Samuel Hillesum

Jeremia Samuel Hillesum werd in 1820 in Amsterdam geboren. Zijn theologische opleiding volgde hij aan het Nederlands-Israëlitisch Seminarium (NIS) in Amsterdam. Omdat het onderwijs aan het NIS niet aan de hoogste eisen voldeed, placht het curatorium van het NIS de meest begaafde leerlingen voor aanvullend onderwijs naar het buitenland (meestal Duitsland) te sturen. Zo kreeg Jeremia Hillesum in 1843 extra Talmoedonderwijs in Würzburg en leerde hij het preken in de synagoge in Emden. Ook kreeg hij les in klassieke talen bij privéleraren. De curatoren van het NIS hadden bezwaar tegen het volgen van colleges aan een universiteit. Dit laatste zou twintig jaar later, onder leiding van de eerste rector J.H. Dünner, veranderen.

Na het behalen van zijn moree-titel werd Hillesum in 1849 eerst rabbijn van de synagoge in Meppel. Het Israëlitisch kerkgenootschap was in de negentiende eeuw verdeeld in ressorten, meestal met een eigen opperrabbijn. Het ressort Drenthe, dat zijn opperrabijn deelde met Overijssel, pleitte voor een eigen opperrabbijn. De strijd om een apart opperrabbinaat Drenthe viel samen met de strijd van Jacob Fränkel om opperrabbijn van Overijssel te worden. In 1853 kreeg het ressort Drenthe zijn eerste (en laatste) eigen opperrabbijn, Jeremia Samuel Hillesum, en werd Fränkel geïnstalleerd als opperrabbijn van het ressort Overijssel.

Naast rabbijn was Hillesum bevoegd als besnijder. Ook was hij een bevoegd examinator voor ritueel slachters. Verder zette Hillesum zich vooral in voor het joodse onderwijs en verenigingsleven. In 1859 werd hij benoemd tot inspecteur van de Israëlitische scholen in Drenthe. Hij stond bekend als iemand wie niets ontging, maar stond zelf niet erg open voor kritiek. De landelijke discussies die over theologische en kerkelijk-organisatorische zaken werden gevoerd gingen aan Hillesum niet voorbij; hij liet graag zijn mening horen.

In 1862 verving Hillesum de ontslagen opperrabbijn van het ressort Groningen, J. Rosenberg. Hoewel hij deze functie eerst ad interim vervulde, werd hij ondanks veel weerstand in 1882 in deze functie benoemd. Twee jaar voor deze herbenoeming werd Hillesum ook aangesteld als opperrabbijn ad interim van Gelderland. In 1883, een jaar na het overlijden van J. Fränkel, werd Hillesum nog opperrabbijn van het ressort Overijssel. Tot aan zijn dood in 1888 (in Meppel) bleef Hillesum opperrabbijn van de vier ressorten.