Skip to main content

Archief van Jeremia Samuel Hillesum

 Fonds
Identifier: UBA92

Scope and Contents

In het archief bevinden zich 21 katernen met preken (Hebreeuws: derasjot). Tevens zijn er stukken met betrekking tot zijn opleiding en dienstverband zoals diploma's, getuigschriften en correspondentie.

Dates

  • 1839-1885

Creator

Language of Materials

Nederlands, Hebreeuws en Duits

Conditions Governing Access

Het archief is verfilmd en online raadpleegbaar via de inventaris. De originele documenten worden in principe niet ter inzage gegeven.

Conditions Governing Use

Bij raadpleging is het Reglement voor de gebruikers van de Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam van toepassing. Reproductie en reproductierechtvergoedingen conform de Tarieven en Diensten Universiteit van Amsterdam.

Indien in uitzonderlijke gevallen toch toestemming verkregen is om originele documenten te raadplegen, wordt het materiaal alleen ter inzage gegeven.

Biographical / Historical

Jeremia Samuel Hillesum werd in 1820 in Amsterdam geboren. Zijn theologische opleiding volgde hij aan het Nederlands-Israëlitisch Seminarium (NIS) in Amsterdam. Omdat het onderwijs aan het NIS niet aan de hoogste eisen voldeed, placht het curatorium van het NIS de meest begaafde leerlingen voor aanvullend onderwijs naar het buitenland (meestal Duitsland) te sturen. Zo kreeg Jeremia Hillesum in 1843 extra Talmoedonderwijs in Würzburg en leerde hij het preken in de synagoge in Emden. Ook kreeg hij les in klassieke talen bij privéleraren. De curatoren van het NIS hadden bezwaar tegen het volgen van colleges aan een universiteit. Dit laatste zou twintig jaar later, onder leiding van de eerste rector J.H. Dünner, veranderen.

Na het behalen van zijn moree-titel werd Hillesum in 1849 eerst rabbijn van de synagoge in Meppel. Het Israëlitisch kerkgenootschap was in de negentiende eeuw verdeeld in ressorten, meestal met een eigen opperrabbijn. Het ressort Drenthe, dat zijn opperrabijn deelde met Overijssel, pleitte voor een eigen opperrabbijn. De strijd om een apart opperrabbinaat Drenthe viel samen met de strijd van Jacob Fränkel om opperrabbijn van Overijssel te worden. In 1853 kreeg het ressort Drenthe zijn eerste (en laatste) eigen opperrabbijn, Jeremia Samuel Hillesum, en werd Fränkel geïnstalleerd als opperrabbijn van het ressort Overijssel.

Naast rabbijn was Hillesum bevoegd als besnijder. Ook was hij een bevoegd examinator voor ritueel slachters. Verder zette Hillesum zich vooral in voor het joodse onderwijs en verenigingsleven. In 1859 werd hij benoemd tot inspecteur van de Israëlitische scholen in Drenthe. Hij stond bekend als iemand wie niets ontging, maar stond zelf niet erg open voor kritiek. De landelijke discussies die over theologische en kerkelijk-organisatorische zaken werden gevoerd gingen aan Hillesum niet voorbij; hij liet graag zijn mening horen.

In 1862 verving Hillesum de ontslagen opperrabbijn van het ressort Groningen, J. Rosenberg. Hoewel hij deze functie eerst ad interim vervulde, werd hij ondanks veel weerstand in 1882 in deze functie benoemd. Twee jaar voor deze herbenoeming werd Hillesum ook aangesteld als opperrabbijn ad interim van Gelderland. In 1883, een jaar na het overlijden van J. Fränkel, werd Hillesum nog opperrabbijn van het ressort Overijssel. Tot aan zijn dood in 1888 (in Meppel) bleef Hillesum opperrabbijn van de vier ressorten.

Extent

0.05 meter

Abstract in Dutch

Jeremia Samuel Hillesum werd in 1820 in Amsterdam geboren. Na het behalen van zijn moree-titel werd Hillesum in 1849 rabbijn van de synagoge in Meppel. Vier jaar later kreeg het ressort Drenthe in de persoon van Hillesum voor het eerst een eigen opperrabbijn. In 1862 werd hij tevens opperrabijn van het ressort Groningen, in 1880 en 1883 ook van Gelderland en Overijssel. Tot aan zijn dood in 1888 bleef Hillesum opperrabbijn van de vier ressorten. Het archief bevat persoonlijke archivalia en preken. Dit archief maakt slechts een klein deel uit van de preken die Hillesum moet hebben geschreven tijdens zijn lange loopbaan als opperrabbijn.

Abstract in English

Jeremia Samuel Hillesum was born in Amsterdam in 1820. After obtaining his moré diploma, Hillesum became rabbi of the synagogue in Meppel in 1849. Four years later, he was appointed the first chief rabbi for the synagogue district of Drenthe. In 1862, he also became chief rabbi for the synagogue district of Groningen and later for Gelderland and Overijssel in 1880 and 1883, respectively. Hillesum remained chief rabbi of these four districts until his death in 1888. The archive contains personal archivalia and sermons. This archive constitutes only a small portion of the sermons that Hillesum must have written during his long career as chief rabbi.

Arrangement

Het archief is chronologisch geordend.

Physical Location

Allard Pierson, Universiteit van Amsterdam

Immediate Source of Acquisition

Het archief werd verworven door de Bibliotheca Rosenthaliana, die onderdeel uitmaakt van de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam. Verdere gegevens zijn niet bekend.

Appraisal

Dit archief geeft nader inzicht in de religie- en vroomheidsgeschiedenis van het Nederlandse jodendom vanuit het perspectief van het rabbinaat als het religieuze establishment.

De derasjot (preken) zijn een belangrijke bron voor de studie van sociale en religieuze ontwikkelingen in het 19e- en 20e-eeuwse Nederlandse jodendom, religieuze communicatieprocessen en de geschiedenis van de welsprekendheid.

Accruals

Aanvullingen zijn niet te verwachten.

Related Materials

Het archief van Jeremia Samuel Hillesum maakt deel uit van de Bibliotheca Rosenthaliana . De Bibliotheca Rosenthaliana bezit een tiental archieven van rabbijnen uit de tweede helft van de 19e en het begin van de 20e eeuw: Jacob Fränkel , Lion Wagenaar , Joseph Wijnkoop , Joseph Hirsch Dünner , Jeremia Samuel Hillesum , Tobias Lewenstein , Mozes Monasch , Simon Philip de Vries , Samuel Dasberg en Jacob Mozes Content .

Bibliography

  • Bart Wallet. De organisatiestructuur van joods Nederland. In: Joden in Nederland in de twintigste eeuw: een biografisch woordenboek. Utrecht, 2007, p. xv-xvii.
  • J. Michman, H. Beem en D. Michman. Pinkas. Geschiedenis van de joodse gemeenschap in Nederland. Amsterdam, 1999, p. 88, p. 395 en p. 474.
  • S.C. Derksen. Opkomst en ondergang van een toonaangevende joodse gemeente. (250 jaar joods leven in Meppel). Meppel, 1988.
  • M.H. Gans. Memorboek, platenatlas van het leven der joden in Nederland van de middeleeuwen tot 1940. Baarn, 1974, p. 473 en p. 500.

Processing Information

Deze archiefbeschrijving is in 2009 tot stand gekomen in het kader van het project Online inventarissen van Nederlands-Joodse archiefcollecties. Het project is uitgevoerd in samenwerking met het Menasseh ben Israel Instituut voor joodse studies. In het kader van dit project is het archief in 2011 passief geconserveerd.

In 2015 is het archief geïnventariseerd en gedigitaliseerd.

Title
Inventaris van het archief van Jeremia Samuel Hillesum (1839-1885)
Author
R. Boertjens en C.T. Fruchaud
Date
2020
Description rules
International Standard for Archival Description - General
Language of description
Dutch; Flemish
Script of description
Latin
Language of description note
Nederlands
Edition statement
eerste versie 2011, tweede herziene versie 2020

Repository Details

Part of the Allard Pierson Repository

Contact:
Oude Turfmarkt 127-129
Amsterdam 1012 GC Nederland