Skip to main content

Bibliotheek van het Voorlichtingsbureau voor de Voeding

 Collection
Identifier: UBA9

Scope and Contents

De collectie bestaat uit circa 230 in Nederland en 120 in het buitenland gedrukte kookboeken, twee afleveringen van kooktijdschriften, enkele handgeschreven verhandelingen over voeding, een handgeschreven kookboek en enkele boeken over de geschiedenis van de kookkunst. De oorspronkelijke ordening van de collectie Nederlandse en buitenlandse kookboeken is in de beschrijving die hieronder volgt gehandhaafd.

Van de collectie Nederlandse kookboeken is ongeveer de helft uitgegeven in de eerste helft van de twintigste eeuw. Maar ook enkele belangrijke uitgaven uit de negentiende eeuw zijn vertegenwoordigd, waaronder een tweede druk van Aaltje, de volmaakte en zuinige keukenmeid uit 1804 en een derde druk van het succesvolle Indische kookboek van de schrijfster G.G. Gallas Haak-Bastiaanse uit 1872. Ook aanwezig is een van de eerste Nederlandse vegetarische kookboeken: het Vegetarisch kookboek (1892) van Eduard Baltzer, dat uit het Duits werd vertaald. Kort daarna, in 1894, werd de Nederlandsche Vegetariërsbond opgericht, die onder meer het Stuivers-kookboek het licht deed zien ter gelegenheid van de Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid in 1898.

In de ongeveer zeventig kookboeken uit de periode 1900 tot de Tweede Wereldoorlog zijn de belangrijke schrijvers van Nederlandse kookboeken vertegenwoordigd: A.C. Manden, C.J. Wannée, J.M.J. Catenius-Van der Meyden en M. Wittop Koning. Van hen zijn algemene receptenverzamelingen opgenomen maar ook kookboeken die recepten geven rond een basisingrediënt, bijvoorbeeld Eiergerechten (1908) door H.E. van Dorp-Kampers en het Vischkookboek (1916) van J.M.J. Catenius-Van der Meyden. Het Voorlichtingsbureau nam ook kookboeken met dieetvoorschriften uit deze tijd op in de collectie, zoals het Geïllustreerd ritueel kookboek met diëetrecepten (1932), een Joods kookboek van Malvine Glück en E. Bramson-Brest, en het Dieetkookboek voor suikerzieken door Catharina Polak Daniels (1938). Curieus is een kookboekje voor padvinders uitgegeven ter gelegenheid van de vijfde Wereld-Jamboree in Nederland in 1937: Kamprecepten van Nederland.

Kookboeken uit de beginperiode van het Voorlichtingsbureau voor de Voeding zijn relatief goed vertegenwoordigd. De veertig kookboeken die zijn uitgegeven tussen 1940 en 1950 weerspiegelen in de titel vaak de moeilijke tijden voor de huisvrouw. Zoals het Oorlogs-kookboek door A. Geurts en Goede voeding in slechte tijden van M.P. van der Knoop en W. Zeldenrust-de Jongh. Maar ook ontbreken niet Wat kookt de Nederlandsche vrouw vandaag?, uitgegeven in opdracht van de nationaal-socialistische vrouwenorganisatie in Nederland, en het Militair kookboek voor het Koninklijk Nederlandsch Indisch Leger (1947), samengesteld door J.L. Stegman.

Uit de periode 1950-1980 stammen ongeveer 85 uitgaven. Veranderingen in kooktechnieken leidden tot de behoefte aan nieuwe kookboeken zoals Snel koken, handleiding en recepten voor het koken in de pressurecooker of snelkookpan (1954). Ook groeide de belangstelling voor 'exotisch' eten, wat terug te vinden is in titels als Internationaal kookboekje (1954) door H.A.M. Halverhout, Vandaag eten we chinees (1953) door Wang Seng Hui en Weet wat u eet in het buitenland (1960) door Sj. Sinnema. Het jongste boek in de collectie is een verzameling recepten samengesteld door de buitenlandse omroepers van Radio Nederland, Cooking uit 1987.

Onder de ongeveer 120 buitenlandse kookboeken bevinden zich twintig Franse kookboeken uit de periode 1781-1963, waaronder Recherches sur les végétaux nourrissants (Paris, 1781) van Antoine Parmentier en Les plaisirs de la table (Paris, 1926) van Édouard Nignon, met opdracht van de auteur. Voorts zijn er 27 Duitse kookboeken uit de periode 1887-1975 aanwezig, waaronder een tweede druk van de Systematik der Kochkunst (Dresden, 1887) door L. Naumann uit het bezit van C.J. van Ledden Hulsebosch, Amsterdams apotheker en forensisch deskundige, met diens handtekening. Dan zijn er nog negentien Engelse en 25 Amerikaanse kookboeken uit de periode 1900-1974, waaronder The Englishwoman's cookery book (London, ca. 1870) van Isabella Beeton en Aunt Sammy's radio recipes revised (Washington, 1931) door Ruth Van Deman en Fanny Walker Yeatman. Vermeldenswaard van de kookboeken uit andere landen zijn Min kok-bak-bok (Stockholm, 1955) van Anna-Britt Agnsäter en Birgitta v. Hofsten, een Zweeds kinderkookboekje en Japanese cookbook (Tokyo, 1959) door Aya Kagawa. Andere kookboeken komen uit België, Zwitserland, Oostenrijk, Zweden, Polen, Tsjechië, Roemenië, Joegoslavië, Rusland, Irak, India, Japan, Zambia en Zuid-Afrika.

Een paar afleveringen van Nederlandse tijdschriften zijn opgenomen: Kers' keukengeheimen, 1 (1935), nummer 1 en Bakkerskunst, 1 (1929), oktobernummer, en enkele handschriften van H. Postema: twee schriften met aantekeningen over het vak huishoudkunde, een schrift met aantekeningen over voedingsleer en een receptenboek.

Dates

  • 1781-1987

Language of Materials

Nederlands, Frans, Engels, Duits, Russisch, Maleis, Pools, Zweeds, Tsjechisch en Afrikaans

Conditions Governing Access

Voor raadpleging is een bezoekers- of lenerspas van de Universiteitsbibliotheek Amsterdam vereist.

Conditions Governing Use

Bij raadpleging is het Reglement voor de gebruikers van de Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam van toepassing. Reproductie en reproductierechtvergoedingen conform de Tarieven en Diensten Universiteit van Amsterdam.

Het materiaal wordt alleen ter inzage gegeven.

Biographical / Historical

Het Voorlichtingsbureau voor de Voeding werd in 1941 in Den Haag opgericht met het doel 'de gezonde en economische voeding' van de Nederlandse bevolking te bevorderen. Deze doelstelling trachtte men onder andere te realiseren door het uitgeven van brochures en het organiseren van cursussen voor de huisvrouw. Het voorlichtingswerk werd sinds 1947 ondersteund door een eigen bibliotheek. Begin 1997 ging het Voorlichtingsbureau voor de Voeding een samenwerkingsverband aan met drie andere instellingen die zich bezighielden met de voedingsproblematiek: de Stichting Voeding Nederland, de Stuurgroep Goede Voeding en het Landelijk Informatiecentrum Voedselovergevoeligheid. Op 1 januari 2000 leidde deze samenwerking tot de oprichting van de Stichting Voedingscentrum Nederland. Het Voedingscentrum wordt gefinancierd door de Nederlandse overheid om consumenten wetenschappelijk verantwoorde informatie te geven over gezonde voeding en voedselveiligheid. Informatieverstrekking geschiedt nog steeds door het uitgeven van brochures. Daarnaast wordt informatie geboden via een telefonische hulplijn en een eigen website.

De collectie van de bibliotheek van het Voedingscentrum / Voorlichtingsbureau voor de Voeding is eerst op beperkte schaal in 1997 en na 2000 op grotere schaal ingekrompen en bevat handboeken, rapporten en tijdschriften op het gebied van voeding ten behoeve van intern gebruik.

Extent

364 items

Abstract in Dutch

Het Voorlichtingsbureau voor de Voeding, in 2000 opgegaan in de Stichting Voedingscentrum Nederland, is een instelling die gefinancierd wordt door de Nederlandse overheid om consumenten wetenschappelijk verantwoorde informatie te geven over gezonde voeding en voedselveiligheid. De bibliotheek van het Voorlichtingsbureau voor de Voeding schonk in 1996 een deel van haar collectie aan de Universiteitsbibliotheek. De collectie bevat Nederlandse en buitenlandse gedrukte kookboeken uit de periode 1781-1987, enkele afleveringen van tijdschriften, handschriften met recepten en enkele boeken over de geschiedenis van de kookkunst. De collectie biedt inzicht in veranderingen in de bereidingswijze van voedsel in de negentiende en twintigste eeuw.

Abstract in English

The Netherlands Bureau for Food and Nutrition Education (Voorlichtingsbureau voor de Voeding), incorporated in the Netherlands Nutrition Centre since 2000, is an independent organisation, funded by the Dutch government, to provide information on dietary health and food safety. In 1996 the Bureau donated part of its library to the Library of the University of Amsterdam. The collection includes 19th and 20th century cookery books printed in the Netherlands and abroad, and some manuscripts on food and cookery. The collection enables research into the history of food in the Netherlands.

Physical Location

Allard Pierson, Universiteit van Amsterdam

Custodial History

De bibliotheek van het Voorlichtingsbureau voor de Voeding verzamelde door middel van schenkingen en gerichte aankopen een collectie kookboeken, die chronologisch op land geordend werd. In 1996 werd besloten de bibliotheekcollectie af te stemmen op nieuwe ontwikkelingen op het gebied van de voeding en de collectie historische kookboeken af te stoten.

Immediate Source of Acquisition

In april 1996 werden de historische kookboeken overgedragen aan de Bijzondere Collecties.

Appraisal

De collectie biedt inzicht in de veranderingen in bereidingswijze van voedsel en drank in de negentiende en twintigste eeuw in Nederland en gunt via enkele voorbeelden van buitenlandse kookboeken een summiere blik op de mondiale verschillen in culinaire traditie.

Related Materials

Deze collectie maakt deel uit van de Collectie Geschiedenis van de Voeding van de Bijzondere Collecties.

Related Materials

In de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag bevindt zich de kookboekencollectie van de literator en gastronoom J.W.F. Werumeus Buning (1891-1958). Deze collectie, waarin de Franse keuken, naast kookboeken uit een twaalftal andere landen, centraal staat, wordt regelmatig uitgebreid en bestaat uit enkele duizenden, voornamelijk negentiende- en twintigste-eeuwse werken. Het accent ligt daarbij op kookboeken die een indruk geven van de regionale en mondiale verscheidenheid. Met de instelling van het Depot van Nederlandse Publicaties in 1974 zijn Nederlandstalige werken vanaf de jaren zeventig vrijwel compleet aanwezig.

Separated Materials

Voorlichtingsbrochures en kookboeken uitgegeven door het Voorlichtingsbureau voor de Voeding zijn in het archief van de Stichting Voedingscentrum Nederland opgenomen.

Bibliography

  • Joop van de Leemput. Historische kookboeken bieden vermakelijke kost. In: Voeding en voorlichting 7 (1996), nr. 5, p. 18-19.
  • André L. Simon. Bibliographie gastronomique. 2nd ed. London, 1954.
  • Georges Vicaire. Bibliographie gastronomique. 2nd ed. London, 1954.
  • J.K.F. van Berkel [et al.] Kookboeken door de eeuwen heen & Moge het u wel bekomen. 's-Gravenhage, 1991.
  • John Landwehr. Het Nederlandse kookboek, 1510-1945. 't Goy-Houten, 1995.
  • Joop Witteveen en Bart Cuperus. Bibliotheca gastronomica. Eten en drinken in Nederland en België, 1474-1960. Amsterdam, 1998.

General

De gedrukte werken kunnen worden opgevraagd met behulp van de Catalogus van de Universiteit van Amsterdam.

De handschriften kunnen bij de balie van de Onderzoekzaal worden opgevraagd.

Processing Information

De oorspronkelijk op land en daarbinnen chronologisch geordende collectie is itemsgewijs in de Catalogus van de Universiteit van Amsterdam ingevoerd. De meeste titels zijn op onderwerp ontsloten door toekenning van een basisclassificatiecode en trefwoorden. Aan de beschrijvingen zijn de collectieaanduidingen 'Voorlichtingsbureau voor de Voeding' en 'kookboeken' toegevoegd.

Title
Beschrijving van de Bibliotheek van het Voorlichtingsbureau voor de Voeding (1781-1987)
Author
J.J. Mammen
Date
2004
Description rules
International Standard for Archival Description - General
Language of description
Dutch; Flemish
Script of description
Latin
Language of description note
Nederlands

Repository Details

Part of the Allard Pierson Repository

Contact:
Oude Turfmarkt 127-129
Amsterdam 1012 GC Nederland