Scope and Contents
Deze collectie uit Moskou gerecupereerde boeken bestaat uit 426 boeken. De boeken zijn Nederlandstalig en zijn uitgebracht in de periode tussen 1806 en 1942 (het grootste gedeelte van de boeken is afkomstig uit de jaren 1900 tot en met 1940). Onder de titels bevinden zich kinderboeken, historische werken, dichtbundels en romans. Dit zijn onder andere boeken van bekende Nederlandse auteurs zoals Multatuli, Jacob van Lennep en Johan Huizinga, maar ook minder bekende auteurs of vertaalde auteurs uit het buitenland zitten in deze collectie.
De collectie bevat ook een archiefdoos met correspondentie en documentatie over de teruggave van de boeken samengebracht door toenmalig conservator Frits Hoogewoud en een catalogus van de boekententoonstelling die in Moskou plaatsvond.
Dates
- 1806-1942
- Majority of material found within 1900-1940
Creator
- Universiteit van Amsterdam (Organization)
Language of Materials
Nederlands
Conditions Governing Access
De collectie is toegankelijk voor onderzoek.
Conditions Governing Use
Bij raadpleging is het Reglement voor de gebruikers van de Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam van toepassing. Reproductie en reproductierechtvergoedingen conform de Tarieven en Diensten Universiteit van Amsterdam.
Het materiaal wordt uitsluitend ter inzage gegeven.
Biographical / Historical
De collectie uit Moskou gerecupereerde boeken vindt zijn oorsprong in de Tweede Wereldoorlog. Tijdens de zogenaamde Möbel-Aktion plunderde de organisatie Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg (ERR) cultuurgoederen uit huizen van gedeporteerde Joden in de door nazi-Duitsland bezette gebieden. Doel hiervan was het verzamelen van boeken om aan de hand daarvan de cultuur van ideologische tegenstanders te kunnen bestuderen. Na de plunderingen werden de boeken in augustus 1942 vervoerd vanuit Amsterdam naar Frankfurt en Berlijn.
Toen de oorlog voorbij was in 1945 werd in het Poolse Ratibor een grote hoeveelheid boeken gevonden, waaronder de boeken uit deze collectie. Naar alle waarschijnlijkheid waren de boeken in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog hier naartoe gebracht om ze veilig te stellen tijdens de bombardementen. Op verzoek van de ministerraad van de Belarussische Socialistische Sovjetrepubliek werden deze boeken als oorlogsbuit in de herfst van 1945 naar de Nationale Bibliotheek in Minsk gebracht.
De boeken verbleven enkele decennia in Belarus totdat in 1981 werd besloten om 96 Nederlandse boeken van de Nationale Bibliotheek in Minsk naar de Russische Staatsbibliotheek voor Buitenlandse Literatuur (de latere Rudomino bibliotheek) in Moskou te brengen. In 1983 werden deze boeken gevolgd door nog eens 1207 Nederlandse boeken. In Moskou werden de boeken voorzien van een stempel op pagina 17 als verwijzing naar de Russische revolutie, gecatalogiseerd en opgenomen in de bibliotheek. Ongeveer tien jaar later, in 1992, gedurende de periode van Glasnost waarin Rusland na de val van de Sovjet-Unie veel veranderingen doormaakte, besloot Katrina Genieva van de Rudomino bibliotheek een gebaar van goede wil te maken richting de Nederlandse Ambassadeur in Moskou. Ze bood aan om de Nederlandstalige boeken die vanuit Minsk en eerder Ratibor in de bibliotheek in Moskou terecht waren gekomen terug te geven aan Nederland.
Het was toentertijd de eerste officiële teruggave van geroofde boeken vanuit de voormalige Sovjet-Unie naar het Westen. Voordat de boeken huiswaarts konden keren werd er in de Rudomino bibliotheek een expositie van de boeken gehouden genaamd Nederlandse boeken – Slachtoffers van de oorlog. Voor deze tentoonstelling werd ook een catalogus gemaakt met dezelfde naam. Hierin is een complete lijst te vinden van de 608 boeken die datzelfde jaar naar de Universiteitsbibliotheek van de Universiteit van Amsterdam zouden komen, waar de Bibliotheca Rosenthaliana zich over deze collectie ontfermde.
Extent
426 items
0,2 meter
Abstract in Dutch
De collectie uit Moskou gerecupereerde boeken is een samenstelling van boeken die gedurende de Tweede Wereldoorlog vanuit Nederland werden geplunderd. De boeken werden in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s naar een opslag in Ratibor gebracht. Na de oorlog werden de boeken als oorlogsbuit meegenomen door de Sovjets, waarna de boeken in respectievelijk Minsk en Moskou verbleven. In 1992 werden de boeken vanuit Moskou gerecupereerd naar Nederland. De collectie is een allerhande verzameling van romans, dichtbundels en historische werken uit voornamelijk 1900-1940. Het belang van deze collectie ligt in de historische reis die deze boeken hebben meegemaakt.
Abstract in English
The collection of books recovered from Moscow consists of a combination of books that were looted from the Netherlands during WWII. Towards the end of the war, the Nazis had taken them to a storage facility in Racibórz; after the war they were seized by the Soviets as war trophy, to be stored in respectively Minsk and Moscow. The books were returned to the Netherlands from Moscow in 1992. The collection consists of a mix of novels, poetry volumes and historical works mainly from 1900-1940. The significance of this collection lies in the historical journey of these books.
Physical Location
Allard Pierson, Universiteit van Amsterdam
Custodial History
De boeken komen oorspronkelijk uit verschillende huishoudens, privécollecties en collecties van instituten en antiquariaten. Deze zijn vermoedelijk in de jaren 1942-1944 ontvreemd en door de nazi’s naar Duitsland gebracht. In 1945 werden deze boeken in Ratibor (Polen) gevonden en vervolgens naar de nationale bibliotheek in Minsk gebracht. Gedurende de jaren 1981-1987 zijn de boeken naar de Rudomino bibliotheek gebracht in Moskou. In de herfst van 1992 zijn de boeken overgebracht naar de bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam.
Immediate Source of Acquisition
In de herfst van 1992 zijn de boeken in samenwerking met de adjunct-conservator van de Bibliotheca Rosenthaliana overgebracht vanuit de Rudomino bibliotheek in Moskou naar de bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam. In 2021 zijn de correspondentie betreffende de terugkeer van de boeken naar Nederland en een tentoonstellingscatalogus toegevoegd aan de collectie door oud-conservator Frits Hoogewoud.
Appraisal
De waarde van deze collectie ligt niet zozeer in de individuele werken die het bevat. Hoewel het een collectie wordt genoemd is het een triviale samenstelling van boeken. Des te meer ligt de waarde van deze collectie in de geschiedenis ervan. Door het feit dat deze boeken gezamenlijk werden geplunderd door de nazi’s, als oorlogsbuit verzameld door de Sovjet-Unie en vervolgens werden teruggegeven ten tijde van glasnost , vertegenwoordigt deze collectie een belangrijk stuk Europese geschiedenis van de twintigste eeuw. De collectie vormt daarmee ook een symbool voor joodse culturele bezittingen die ook zijn geplunderd maar nooit zijn teruggegeven.
Omdat het belangrijk is dat mensen, in verband met eventuele teruggave aan de rechtmatige eigenaar, weten waar het materiaal bewaard wordt, blijft de collectie als geheel bij de Universiteitsbibliotheek (UB). In de literatuur die erover geschreven is, wordt de UB ook steeds als bewaarplaats vermeld.
Accruals
Er worden geen aanvullingen verwacht.
Separated Materials
Na de overdracht vanuit de VGLIB bibliotheek te Moskou naar de Universiteit van Amsterdam is een poging ondernomen door Cis van Heertum (Bibliotheca Philosophica Hermetica ) en Frits Hoogewoud (Bibliotheca Rosenthaliana) om de rechtmatige eigenaren van de boeken te vinden en de boeken terug te geven. Op basis van de eigendomsgegevens in de boeken (in sommige gevallen had de Rudomino bibliotheek de naam vermeld in het boek) werd geprobeerd om de oorspronkelijke eigenaar op te sporen. Ongeveer 100 mensen konden als eigenaar worden geïdentificeerd op basis van de namen in de boeken, maar het was slechts mogelijk om ongeveer 15 van hen terug te vinden.
Naast boeken van individuen waren er ook boeken van instituten en organisaties geplunderd. Deze konden wel grotendeels teruggegeven worden. Het gaat hier om de volgende instituten en organisaties:
Bibliotheek Anthroposofische Vereniging. Afd. Den Haag
Boekerij Algemeene Diamant Bewerkersbond van België (Antwerpen)
Bibliotheek van het bureau voor R.K. Vakorganisatie
Centrum ‘Broederschap’ der Theosofische Vereeniging (Amsterdam)
Cîam Antaûen [Esperanto] (Amsterdam)
Damesleesmuseum (Den Haag)
[Internationaal] Instituut voor Sociale Geschiedenis (Amsterdam)
Joodsche H.B.S. (Amsterdam)
Nederlandsche Boekenclub (’s-Gravenhage)
Nieuwe of Littéraire Sociëteit (Den Haag)
Spiritistische Vereeniging Broederbond ‘Harmonia’ (Amsterdam)
Studie-vereeniging voor Psychical Research
Theosophische Boekerij, Bibliotheek van de Nederlandsche afd. der Theosofische Vereniging
Theosophische Vereniging (Rotterdam)
R.K. Werkliedenverbond. Bibliotheek
Bibliography
- Patricia Kennedy Grimsted, ‘The Road to Minsk for Western "Trophy" Books: Twice Plundered but Not Yet "Home from the War"'. In: Libraries & Culture 39 (2004), p.351-404.
- Patricia Kennedy Grimsted, F.J. Hoogewoud and E. Ketelaar, Returned from Russia. Nazi archival plunder in Western Europe and recent restitutions issues. Crickadarn, 2e editie, 2013.
- F.J. Hoogewoud, The return of looted collections (1946-1996). An unfinished chapter: proceedings of an international symposium to mark the 50th anniversary of the return of Dutch book collections from Germany in 1946 (Amsterdam, 15 and 16 April 1996). Amsterdam, 1997.
- A. Rydall, De grote boekenroof: een zoektocht naar Europa’s verdwenen bibliotheken. Amsterdam, 2017.
- Tentoonstellingscatalogus; Nederlandse boeken - slachtoffers van de oorlog : tentoonstellingscatalogus van de boeken uit het fonds van de VGBIL, aanhorig bij de Nederlandse bezitters. Amsterdam, Universiteitsbibliotheek, september 1992.
Processing Information
De collectie werd vanuit Moskou overgedragen aan de Universiteit van Amsterdam waar de Bibliotheca Rosenthaliana het aanspreekpunt van de collectie werd. Na de verwerving is de hele collectie uitgezocht en is er een overzicht van gemaakt met als doel de boeken terug proberen te brengen bij de rechtmatige eigenaar.
- Amsterdam (Netherlands)
- Amsterdam (stad)
- Bibliotheca Rosenthaliana
- Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg für die Besetzten Gebiete
- Jewish books
- Joodse boeken
- Libraries -- Special collections
- Natsyi︠a︡nalʹnai︠a︡ biblii︠a︡tėka Belarusi
- Pillage
- Poland -- Racibórz
- Speciale collecties
- Tweede Wereldoorlog
- War crimes
- World War (1939-1945)
- boeken
- books
- Title
- Beschrijving van de collectie uit Moskou gerecupereerde boeken (1806-1942)
- Author
- Bastiaan Schoolmann
- Date
- 2021
- Description rules
- Describing Archives: A Content Standard
- Language of description
- Dutch; Flemish
- Script of description
- Latin
- Language of description note
- Nederlands
Repository Details
Part of the Allard Pierson Repository
Oude Turfmarkt 127-129
Amsterdam 1012 GC Nederland