Scope and Contents
Naar zestiende-eeuwse maatstaven beschikte pastoor Jacob Buyck met ruim duizend boeken over een buitengewoon grote particuliere bibliotheek. Niet voor niets hield hij een handschriftelijke catalogus ervan bij. Deze maakt deel uit van de bibliotheek zoals die in 1627 aan het Amsterdamse stadsbestuur werd geschonken. Buycks boekerij is een typische vakbibliotheek van een katholieke theoloog uit de periode van de Contrareformatie. Op een paar Nederlandstalige werkjes voor pastoraal gebruik na zijn alle boeken in het Latijn. De meeste drukken zijn afkomstig van Zuid-Nederlandse en Duitse persen, uit Antwerpen (Plantijn), Leuven, Keulen en Ingolstadt, en merendeels zijn ze bewaard in hun oorspronkelijke band.
Voor de Stadsbibliotheek betekende de schenking van de bibliotheek van Jacob Buyck in 1627 een verdubbeling van het bezit. Net als bij de boeken vermeld in de catalogi van de Stadsbibliotheek in de Nieuwe Kerk van 1612 en 1622 is van Buycks verzameling zo'n vijftien procent niet meer terug te vinden. Het is deze verzameling dus niet slechter of beter vergaan dan de andere onderdelen van de Stadsbibliotheek. Diverse titels uit de bibliotheek van Buyck betreffen unica: boekwerken waarvan het exemplaar in de Bijzondere Collecties nu het enig bekende is.
Dates
- 1476-1608
Creator
- Buyck, Jacob, 1545-1599 (Person)
Language of Materials
Latijn, Nederlands, Duits, Frans en Spaans
Conditions Governing Access
Voor raadpleging is een bezoekers- of lenerspas van de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam vereist.
Conditions Governing Use
Bij raadpleging is het Reglement voor de gebruikers van de Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam van toepassing. Reproductie en reproductierechtvergoedingen conform de Tarieven en Diensten Universiteit van Amsterdam.
Het materiaal wordt alleen ter inzage gegeven.
Biographical / Historical
Jacob (Jacobus Cornelisz) Buyck werd op 31 december 1545 in Amsterdam geboren. Hij was een telg uit een welvarende familie, waarvan verschillende leden vooraanstaande posities in het stedelijk bestuur bekleedden. De belangrijkste onder hen was zijn oudoom Joost Buyck. Hij vervulde in de 25 jaar voorafgaand aan de Alteratie van 1578 vele malen de functie van burgemeester en drukte zo een stempel op de lokale politiek.
In 1563 schreef Jacob Buyck zich in aan de universiteit van Leuven, waar hij in 1566 promoveerde tot magister artium. Vervolgens studeerde hij hier tot 1573 theologie. Al tijdens zijn studie in Leuven kreeg hij in 1571 een officie in de Oude Kerk in Amsterdam. Een dergelijke benoeming vereiste eigenlijk zijn aanwezigheid in deze stad, maar de bisschop verleende hem dispensatie om zijn studie af te kunnen maken.
Toen eind augustus 1573 Simon Alewijns, de pastoor van de Oude Kerk, overleed, werd Buyck benoemd tot zijn opvolger. Vóór kerstmis 1573 keerde hij terug in zijn vaderstad. Vierenhalf jaar zou hij pastoor zijn in Amsterdam. Hij toonde zich in deze periode – waarin de partij van de Hervorming en van de Prins van Oranje in de meeste Hollandse steden het roer overnam – een onverzettelijk verdediger van het oude geloof en de wettige landsheer. Buyck bleek tot geen enkel compromis met Willem van Oranje en de Staten-Generaal bereid. In 1578 leidde dit zelfs tot een heftige openbare polemiek met zijn meer gematigde ambtgenoot van de Nieuwe Kerk, Maarten Donk (Martinus Duncanus). De bisschop moest tussenbeide komen.
De economische blokkade van de stad door de geuzen ging gaandeweg effect sorteren en Buyck zag steeds meer parochianen naar de Nieuwe Kerk verdwijnen; daar vonden ze meer gehoor voor hun alledaagse problemen. Ook de vroedschap zette Buyck, vergeefs, onder druk om zijn compromisloze houding te laten varen. Kort voor de Alteratie sprak de katholieke vroedschap zelfs een banvonnis over hem uit. Buyck wachtte niet af tot hij uit de stad werd geleid maar keerde zelf Amsterdam de rug toe. Dit feit was nog niet algemeen bekend toen op 26 mei de wet werd verzet. In het dagboek van de broeder Wouter Jacobsz staat vermeld dat er die dag nog gezocht werd naar Buyck. Maar de vogel was gevlogen.
Al in juni 1578 bleek Jacob zich in het Land van Kleef te bevinden, vlak over de huidige oostgrens van Nederland. Daar bracht hij de rest van zijn leven in ballingschap door. In 1590 werd hij kanunnik van de Sint-Martinuskerk in Emmerik en tevens pastoor van de Sint-Aldegondiskerk. Hij overleed in Emmerik op 8 september 1599 aan de pest.
Extent
922 items
Abstract in Dutch
De particuliere bibliotheek van Jacob Buyck, Amsterdamse theoloog en laatste pastoor van de Oude Kerk voor de Alteratie. De voor zestiende-eeuwse begrippen zeer omvangrijke verzameling van ruim duizend banden werd bijeengebracht in de jaren 1573-1599. In 1632 werd deze boekerij opgenomen in de Stadsbibliotheek, die daarmee in omvang verdubbelde. Het overgrote deel (85 procent) van de gedrukte werken is nog altijd, en vaak in oorspronkelijke staat, aanwezig in de Bijzondere Collecties, die ook enkele van Buycks handschriften bezitten, waaronder een manuscriptcatalogus van zijn boekerij. De inhoud en samenstelling van Buycks boekerij zijn een spiegel van de leef- en denkwereld van een belangrijke en invloedrijke conservatieve, katholieke, Amsterdamse intellectueel in deze roerige periode van de Nederlandse geschiedenis.
Abstract in English
This collection was the private library of Jacob Buyck, a theologian born in Amsterdam and the last parish priest of the Church in Amsterdam before the city joined the Alteratie in 1578. The collection consists of more than a thousand books, a very large collection for a single sixteenth century owner, and was assembled between 1573 and 1599. In 1632 the library was assimilated with the municipal Library, which became twice as large as a consequence. The majority of the printed material, about eighty-five percent, is still present at the Special Collections Department, mostly in original condition. There are a few manuscripts of Jacob Buyck himself, including a handwritten catalogue of his library. The content and composition of the library reflect the social and mental world of a conservative, catholic intellectual, both influential and important, living in Amsterdam in this turbulent period in Dutch history.
Physical Location
Allard Pierson, Universiteit van Amsterdam
Other Finding Aids
- Catalogus van de Universiteit van Amsterdam
- Catalogus der Handschriften II: de handschriften der Stedelijke Bibliotheek met de latere aanwinsten [...]. Amsterdam, 1902. .
- Manuscriptcatalogus van de bibliotheek van Jacob Buyck: Jacob Buyck, Index siue Catalogus omnium Librorum meorum et pretium eorumdem. Autograaf, 138 p. [signatuur: Hs. I D 1].
Custodial History
Buyck was hoogstwaarschijnlijk tijdens zijn studententijd in Leuven al begonnen met de aanleg van een boekerij en hij is daar tot in het jaar van zijn dood mee doorgegaan. Zijn handgeschreven catalogus van deze verzameling is in de Bijzondere Collecties bewaard gebleven. Tijdens zijn verblijf in Emmerik heeft Buyck de catalogus bijgehouden tot begin 1589. De boeken die hij nadien kocht, zijn weliswaar niet meer in de catalogus opgenomen maar wel herkenbaar aan een stempeltje (de initialen IB in een cirkel).
De catalogus opent met de mededeling in het Latijn: 'de ketters hebben mijn boeken verbrand, maar met Gods hulp heb ik ze in groter aantal teruggekregen.' Verschillende auteurs hebben verondersteld dat Buycks bibliotheek tijdens de Alteratie van 1578 grotendeels vernietigd werd en dat hij in ballingschap een nieuwe opbouwde. Bij de reconstructie bleek echter dat de vernietiging van de door hem in Leuven opgebouwde bibliotheek door de geuzen moet hebben plaatsgevonden toen deze in 1573 uit Leuven naar Amsterdam werd getransporteerd. De jonge Jacob Buyck kwam dus zonder zijn boeken aan op zijn Amsterdamse post. Hij toog echter onmiddellijk aan de slag om het verlies te compenseren en in 1575 begon hij aan zijn catalogus. Stempelonderzoek wees uit dat een groot aantal van de leren banden in Buycks bibliotheek afkomstig moet zijn van Amsterdamse boekbinderijen.
Buyck kocht in Amsterdam ook tweedehands. Dit blijkt uit eigendomsinscripties die in sommige drukken aangetroffen werden. Er waren boeken bij van Simon Alewijns (zijn voorganger in de Oude Kerk), van Willem Kinnesz (de in 1571 overleden pastoor van de Nieuwe Kerk), van Jacob Olyslagher, alias Olearius (een studiegenoot van Buyck, die pastoor was geweest in Amstelveen) en van Albert Jansz Pistor (kapelaan van de Oude Kerk onder Buyck).
Tijdens zijn ballingschap in het Land van Kleef werkte Buyck gestaag voort aan de uitbreiding van zijn bibliotheek. Het stempelonderzoek heeft uitgewezen dat de boeken die hij in deze periode verwierf hoofdzakelijk afkomstig waren van Emmerikse boekhandelaars/-binders.
Bij zijn overlijden in 1599 liet Buyck zijn omvangrijke bibliotheek na aan zijn broer Hendrick, met de uitdrukkelijke wens: 'myn librye met alle myne boecken, wesende myn ryckdomme en sinlichede, beveel ick geheelycker sonder datter eenich boeck aff verdwalen sal moghen, mijn broeder Hendrick totter tyt dat hy deselve tot het ghebruyck van imands van ons bloeds die catholyck is, ofte tot een ander catholyck ghebruyck bekert [aanwendt]'. Hendrick, reder en koopman op Spanje en Madeira, bracht de bibliotheek terug naar Amsterdam, waar ze werd opgesteld in zijn huis op de Oudezijds Voorburgwal. Tot nu toe zijn 22 werken aan het licht gekomen die na de dood van Jacob in Amsterdam aan de bibliotheek zijn toegevoegd; de jongste daarvan dateert uit 1608. Hendrick overleed in 1613.
Immediate Source of Acquisition
Hendrick Buyck liet de bibliotheek na aan zijn buitenechtelijke zoon Jacob Cornelisz Buyck (1600-1625). Na diens dood werd de verzameling aan de stad aangeboden: 'Dat die boecken dienstig syn voor de studie, soo versoeken sy suppleanten die boecken te plaetsen in een bibliotheek, toegankelyck voor alle religien en voor de katholycken'. De bibliotheek werd vervolgens door de schepenen naar de Oude Kerk gebracht, waar ze voorlopig werd opgeslagen.
Er volgde nog een tragikomisch proces tegen deze beslissing. Claes Buyck, een neef van Hendrick, was uit op de duizend pond Vlaems (6000 carolusgulden) die Hendrick ook aan zijn buitenechtelijke zoon had nagelaten. In een rekest aan de burgemeesters in 1627 beloofde hij – als dank voor eventuele hulp van de burgemeesters in zijn proces om alsnog de duizend pond Vlaams te verkrijgen – eveneens de bibliotheek aan de stad. Onbekend is of Claes de duizend pond Vlaams heeft gekregen, maar de burgemeesters konden op het rekest van Claes noteren dat de bibliotheek zonder verder dispuut aan de stad toekwam.
Appraisal
Een reconstructie van Jacob Buycks bibliotheek (onder meer op basis van de door hemzelf bijgehouden catalogus die onderdeel uitmaakt van de collectie) heeft uitgewezen dat 85 procent van de gedrukte boeken nog altijd aanwezig is in de Bijzondere Collecties. Van de 32 handschriften die Buyck oorspronkelijk bezat, voornamelijk collegedictaten, zijn er slechts vijf overgeleverd, waaronder de genoemde manuscriptcatalogus van de bibliotheek. De overige handschriften zijn waarschijnlijk in Emmerik achtergebleven.
De bibliotheek van Jacob Buyck is een belangrijke bron voor historisch onderzoek. De materiële reconstructie van de gehele boekerij biedt inzicht in de wordingsgeschiedenis van een particuliere bibliotheek in de zestiende eeuw. Er zijn in Nederland nauwelijks grote particuliere bibliotheken uit deze periode bewaard gebleven die min of meer intact zijn. De verzameling heeft als unieke bijzonderheid dat de boeken voor het overgrote deel nog in de oorspronkelijke staat zijn en bovendien uitstekend gedocumenteerd. Buyck heeft in zijn catalogus bij elk werk de kostprijs genoteerd en vanaf 1578, toen hij in ballingschap leefde, bovendien vermeld waar het boek werd verworven. Dit maakt de bibliotheek tot een unieke bron voor de geschiedenis van het boekenbedrijf in de cruciale jaren voor de overgang van Amsterdam naar de zijde van de Opstand.
De inhoud en samenstelling van de boekerij vormen een spiegel van de leef- en denkwereld van een typische katholieke theoloog uit de tijd van de Contrareformatie, van de pastoor van Amsterdams oudste en grootste kerk, die de gebeurtenissen voorafgaand aan de Alteratie mede bepaald heeft.
De betekenis voor de voorgeschiedenis van de Amsterdamse Universiteitsbibliotheek is evident. De uitbreiding van de Stadsbibliotheek in de eerste jaren van het Athenaeum (na 1632) wordt onbegrijpelijk als er geen rekening gehouden wordt met de omvangrijke verzameling die de nog jonge bibliotheek in de schoot werd geworpen.
De collectie biedt voorts inzicht in het boekbedrijf in het laatste kwart van de zestiende eeuw, onder meer doordat veel boekbanden uit de bibliotheek van Buyck met zekerheid aan Amsterdamse boekhandelaren/boekbinders kunnen worden toegeschreven.
Accruals
Aanvullingen op deze collectie zijn niet te verwachten. Het is niettemin mogelijk dat alsnog enkele titels in de Bijzondere Collecties kunnen worden geïdentificeerd als zijnde afkomstig uit de verzameling van Buyck.
Bibliography
De bibliotheek van pastoor Buyck opnieuw bijeengebracht: katholieke verzameling overleefde de alteratie van 1578
. In: Ons Amsterdam 38 (1986), p. 336-340.
. Spines reinforced with metal rods in sixteenth-century limp parchment bindings
. In: Quaerendo 19 (1989), p. 117-140.
, . Kan de librye van Jacobus Buyck gereconstrueerd worden?
. In: Amstelodamum 25 (1938), p. 17-20.
. De Collectie-Buyck, de bibliotheek van een zestiende-eeuwse Amsterdammer
. In: Collecties. Speciaal nummer van het Jaarboek van de Universiteit van Amsterdam 1995, p. 60-65. [Amsterdam].
. Meester Jacob Buyck en diens boekerij
. In: Jaarboekje van Alberdingk Thijm 1891, p **.
. Meester Jacob Buyck, laatste pastoor der St.- Nikolaaskerk te Amsterdam, en diens boekerij
. In: Almanak voor Nederlandsche katholieken 40, (1891), p. 35-58.
. Aanteekeningen over Meester Jacob Buyck
. In: Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap te Utrecht juli 1895, p. **.
. - Jacobus Buyckius exulans libenter. Mijn antwoord aan Dr. R. Fruin. Amsterdam, 1896, 32 p. .
- Genealogische en biographische mededeelingen over de voorouders en afstammelingen van Joost Buyck Sijbrantsz. Amsterdam, 1902, XII, 148 p., ill. .
De libryen der voormalige Amsterdamsche kloosters
. In: Bijdragen voor de geschiedenis van het Bisdom van Haarlem (1903), p. 31-50.
. De stedelijke bibliotheek
. Overdruk uit: Gedenkboek van het Athenaeum en de Universiteit van Amsterdam, 1632-1932. Amsterdam, 1932, p. 375-376.
, . Waar waren de Amsterdamse katholieken in de zomer van 1585? Enkele aantekeningen bij de uitgave van het kohier van 1585
. In: Jaarboek Amstelodamum 77 (1985), p. 13-53, ill.
. Praefatio
. In: Catalogus Bibliothecae Publicae Amstelaedamensis [Amsterdam] 1796, p. XIX-XX. Vertaald in: . De alleronaangenaamste arbeid uit welke de ziel weinig voedsel trekt. De praefatio van Mr. Hendrik Constantijn Cras tot zijn Catalogus Bibliothecae Publicae Amstelaedamensis (1796). Uit het Latijn vert. door Chris L. Heesakkers. Amsterdam, 2000, p. 31.
. De bastaarden van Cornelis Buyck Sybrantsz. (1492-1560)
. In: De Nederlandsche Leeuw 117 (2000), nr. 5-6, p. 213-228, ill.
. Aanteekeningen van pastoor Jacob Buyck, over de stemming der katholieke gemeente en der regeering van Amsterdam tijdens "het geus worden" der stad
. In: Bijdragen en mededelingen van het Historisch genootschap te Utrecht 16 (1895), p. 285-286, 296-332. Ook als overdruk: p. 1-48.
. Een proeve van averechtse geschiedschrijving
. In: De Gids (1896), no. 2. Ook als overdruk: 10 p.
. - Verspreide geschriften, dl. III. 's-Gravenhage, 1901, p. 1-39. .
Een Amsterdamsche eedsquaestie
. In: De Katholiek 109 (1896), p. 262-270.
. Jacobus Buyck
. In: Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek 3 (1914), col. 185-187.
. - Dagboek van Broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius), Prior van Stein, Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579, 2 dln. Groningen: I.H. van Eeghen, 1959-1960. XXX, 811 p. (Werken Historisch genootschap; 4e serie, no. 5-6). .
De Alteratie van Amsterdam en enkele er op volgende gebeurtenissen; (nieuwe feiten en verhalen)
. In: Amstelodamum (maandblad) 48 (1961), p. 176-182, 196-201.
. - Amstelodamensia; antwoord aan Dr. R. Fruin. Amsterdam, 1896. .
Hoe het portret van Jacob Buyck in den Amstelkring is gekomen
. In: Bijdragen voor de geschiedenis van het bisdom Haarlem 18 (18**), p. 447.
. - Pastoor Maarten Donck, dl. II: 1567-1690. Utrecht, 1948. 125 p., ill. .
Het portret van mr. Jacob Buyck
. Overdruk uit: De Tijd 16-11-1886.- Geschiedenis der stedelijke boekerij van Amsterdam. Amsterdam, 1882, p. 4-5, 37-38. .
- Catalogus Librorum minoris formae, Bibliothecae Amstelaedamensis. Amsterdam, [ca.1693], A2v-A3r. . In:
- De Algemeene Konst- en letterbode (1855), nr. 45, 49. Deels herdrukt in: Catalogus van de Bibliotheek der stad Amsterdam, dl. 1 (1856), p. V. . In:
General
- Alle gedrukte boeken kunnen worden aangevraagd met behulp van de Catalogus van de Universiteit van Amsterdam.
- De manuscriptcatalogus van de bibliotheek en de handschriften uit de bibliotheek van Jacob Buyck kunnen worden aangevraagd bij de balie van de Onderzoekzaal. Vermeld dient te worden: de signatuur.
Processing Information
De boeken van Jacob Buyck werden in 1627 opgeslagen in de Oude Kerk, hoewel de Stadsbibliotheek in die tijd gevestigd was in de Nieuwe Kerk. Toen de bibliotheek in 1632 verhuisde naar de Agnietenkapel, waar ook het Athenaeum Illustre werd gevestigd, werden de boeken van Buyck daar eveneens naartoe gebracht. In de catalogus van de Stadsbibliotheek uit 1648, de eerste na de verhuizing, blijken alle folianten die Buyck bezat (124 werken) opgenomen te zijn. Aan het slot van de catalogus wordt vermeld dat de bibliotheek ook nog een aantal werken in kleiner formaat bezit, die in kisten zijn opgeborgen. De handgeschreven catalogus daarvan kan men in de bibliotheek zelf raadplegen.
Pas in 1692 besloot een nieuwe, actieve bibliothecaris, dominee Petrus Schaak, om afsluitbare wandkasten voor de boeken in klein formaat te laten maken. Ook laat hij een lijst van deze boeken (waarschijnlijk niets anders dan de catalogus die in de bibliotheek aan de muur hing) in druk verschijnen, als supplement op de catalogus van 1668. Deze Catalogus librorum minoris formae (1693) is een ongeordende lijst met niet meer dan de auteursnamen en sterk bekorte titels. Pas in de volgende catalogus van de Stadsbibliotheek, uit 1711, zijn de titelbeschrijvingen uitgebreid met plaats en jaar van uitgave, en zijn de edities daarmee identificeerbaar geworden.
Reeds in zijn voorwoord bij de supplementcatalogus uit 1693 vermeldde Schaak de aanwezigheid van tal van boeken van Jacob Buyck in de Stadsbibliotheek. Ook in de volgende catalogi, die van H.C. Cras aan het eind van de achttiende eeuw en van P.A. Tiele in het midden van de negentiende eeuw, werd gewezen op de aanwezigheid van boeken van Buyck, duidelijk te herkennen aan het vrij forse ronde stempel met de initialen IB op titel- of schutblad. Hoe die boeken in de Stadsbibliotheek waren beland, bleef echter een raadsel. Met de publicatie van het rekest van Claes Buyck uit 1627 wist H.C. Rogge, de eerste bibliothecaris van de Universiteitsbibliotheek, in 1882 te onthullen hoe die boeken eigenlijk in de Stadsbibliotheek terecht waren gekomen. De boeken waren echter in de loop der eeuwen verspreid geraakt tussen de andere boeken in de bibliotheek, zodat niemand de collectie ooit bijeen had gezien en het was volstrekt onduidelijk wat er nog over was van de oorspronkelijke verzameling.
In 1938 stelde J. Berg, de toenmalige bibliothecaris van de Universiteitsbibliotheek, in het Maandblad Amstelodamum de vraag of het niet mogelijk zou zijn de bibliotheek van Buyck te reconstrueren. In de jaren tachtig van de twintigste eeuw werd de reconstructie serieus ter hand genomen. Dankzij nieuwe selectiemogelijkheden konden de boeken vrij snel geïdentificeerd en opgevraagd worden. Vervolgens werden de resultaten van het onderzoek verwerkt in de catalogus, in de vorm van verwijzingen naar de catalogus van Buyck en door het noteren van zijn naam en de namen van eventuele eerdere eigenaars die in de boeken werden aangetroffen. Hierna werd geprobeerd de boeken op te sporen die Buyck in de laatste tien jaar van zijn leven had verworven. Hij had ze niet meer aan zijn catalogus toegevoegd maar ze zijn wel herkenbaar aan zijn naamstempel. Na de afronding van de virtuele reconstructie van de bibliotheek van Jacob Buyck werden na drieëneenhalve eeuw de boeken ook fysiek weer bij elkaar geplaatst in het magazijn en kregen ze allemaal een speciale nieuwe signatuur ('Buyck'). Om deze bijzondere collectie voor verval te behoeden werden alle banden voorzien van overslagdozen. Nu kan ook de collectie als geheel voorwerp van onderzoek worden.
- Amsterdam (stad)
- Boekbanden
- Boekhandel
- Bookbinding
- Booksellers and bookselling
- Buyck, Jacob, 1545-1599
- Contrareformatie
- Counter-Reformation
- Emmerich
- Leuven
- Netherlands -- Amsterdam
- Openbare bibliotheken
- Particuliere bibliotheken
- Private libraries
- Roman catholicism
- Rooms-katholicisme
- Universiteit van Amsterdam. Bibliotheek
- Title
- Beschrijving van de Bibliotheek van Jacob Buyck (1545-1599)
- Author
- K. Gnirrep i.s.m. G. Verhoeven
- Date
- 2007
- Description rules
- International Standard for Archival Description - General
- Language of description
- Dutch; Flemish
- Script of description
- Latin
- Language of description note
- Nederlands
Repository Details
Part of the Allard Pierson Repository
Oude Turfmarkt 127-129
Amsterdam 1012 GC Nederland