Skip to main content

Archief van Gerardus Heymans

 Fonds
Identifier: UBA614

Scope and Contents

Het archief bestaat uit archiefmateriaal (manuscripten, typoscripten, brieven, tekeningen, foto’s, diploma’s en objecten) en gedrukte documentatie (boeken, tijdschriftnummers en krantenknipsels). Het betreft zowel privé-archief als archiefmateriaal gerelateerd aan het beroepsleven van Gerard Heymans. Aan het archief zijn ook archivalia toegevoegd van zijn vader, zijn vrouw, zijn huisgenote Jitsche van Binnendijk en zijn leerling Johannes Jacobus Poortman, en van de schoonzus (Antoinette Fruin) en de zoon (Willem Moll) van zijn vriend en collega Jan Willem Moll.

Dates

  • 1839-1963
  • Majority of material found within 1875-1930

Creator

Language of Materials

Nederlands, Duits, Engels en Frans

Conditions Governing Access

De collectie is toegankelijk voor onderzoek.

Conditions Governing Use

Bij raadpleging is het Reglement voor de gebruikers van de Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam van toepassing. Reproductie en reproductierechtvergoedingen conform de Tarieven en Diensten Universiteit van Amsterdam.

Het materiaal wordt uitsluitend ter inzage gegeven.

Biographical / Historical

Gerardus (Gerard) Heymans werd op 17 april 1857 in Ferwerd geboren als zoon van gemeentesecretaris Jan Hendrik Heymans en Sara Henriëtte Wijsman. Hij volgde de hbs en ging vervolgens rechten en wijsbegeerte studeren in Leiden. In 1880 promoveerde hij in Leiden in de staatswetenschappen en in 1881 in Freiburg in de wijsbegeerte. Op 15 september 1881 trouwde hij met Anthonia Berendina Theodora Barkey. Zij overleed op 6 december 1910. Hun huwelijk bleef kinderloos.

In 1883 werd Gerard Heymans benoemd tot privaatdocent in de Wijsbegeerte aan de Rijksuniversiteit Leiden. Van 1890 tot 1927 was hij hoogleraar Wijsbegeerte en Psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Als groot voorstander van de empirische methode richtte hij in 1892 het eerste psychologische laboratorium in Nederland op. Hier deed hij onderzoek op het terrein van de algemene psychologie, voornamelijk met betrekking tot gezichtsbedrog, de psychische remming, telepathie en onderscheidingsminima bij vermenging van contrastkleuren. Zijn grootste bekendheid als psycholoog ontleent hij echter aan zijn ‘speciale psychologie’: de leer van de menselijke verschillen of karakterkunde. Door middel van enquêtes verzamelde hij gegevens voor zijn theorieën over erfelijkheid, persoonlijkheid en psychologische geslachtsverschillen. Dit onderzoek leidde tot de befaamde temperamentenleer volgens de ‘karakterkubus’ van Heymans.

Ook is Heymans befaamd door zijn onderzoek op het terrein van de metafysica. Hij formuleerde de theorie van het psychisch monisme, dat hij als een wetenschappelijke hypothese naar voren bracht. Deze veronderstelt dat alle werkelijke processen psychische processen zijn, die zich echter voor een groot deel aan ons als fysische verschijnselen voordoen. In 1909 hield Heymans als rector magnificus zijn bekende rede 'De toekomstige eeuw van de psychologie'. Hierin schetste hij een verre toekomst waarin een volwassen psychologische wetenschap veel problemen van de mensheid zou kunnen oplossen.

Gerard Heymans was een groot voorstander van internationale samenwerking in de wetenschap. Vanaf 1892 nam hij deel aan internationale congressen in de filosofie en de psychologie en in 1926 was hij zelf organisator en voorzitter van het 8e Internationale Congres voor Psychologie te Groningen. Aan het einde van de Eerste Wereldoorlog probeerde hij samen met de astronoom Jacobus Cornelis Kapteyn een boycot van de academies van de Entente (Duitsland, Oostenrijk, Hongarije en Bulgarije) ongedaan te maken. Tevergeefs. Toen ook de Koninklijke Akademie van Wetenschappen (KAW) zich bij de door de geallieerden opgerichte International Research Counsel aansloot, zegde Heymans zijn lidmaatschap van de KAW op.

Gerard Heymans ging in 1927 met emeritaat en overleed op 18 februari 1930 in Groningen.

Extent

ca. 2 meter

Abstract in Dutch

Dit archief bevat archiefmateriaal en gedrukte documentatie van de filosoof en psycholoog Gerard Heymans (1857-1930).

Abstract in English

This archive contains archival materials and printed documentation about Gerard Heymans (1857-1930), philosopher and psychologist.

Arrangement

De nieuwe inventaris is ingedeeld in persoonlijk leven en beroepsleven. De documentatie is apart opgenomen.

Physical Location

Allard Pierson, Universiteit van Amsterdam

Other Finding Aids

1. Plaatsingslijst Op de website van de Groninger Archieven wordt onder archieftoegang 796, inventarisnummer 66 van het archief van het Psychologisch Instituut der Rijksuniversiteit Groningen, 1892-1930 genoemd: 'Inventaris Heymans-archief, 1943; met notitie van Brugmans'. Een lijst van stukken in de collectie Heymans, ontleend aan de zojuist genoemde ‘inventaris’ uit 1943, is als bijlage aangehangen aan de online inventaris van het genoemde Psychologisch Instituut. Deze lijst is eigenlijk een plaatsingslijst van het nog niet geïnventariseerde archief van Gerard Heymans in Amsterdam. Nu het archief wel geïnventariseerd is zijn de verwijzingen naar de doosnummers in deze plaatsingslijst niet meer van toepassing.

2. Fichier De omslagen zijn soms nog voorzien van oude signaturen, lopend van Ee I t/m Ee XIV (met volgnummers). De signaturen Ee I t/m Ee II 1–25 zijn geficheerd (het fichier staat opgesteld in de Onderzoekzaal aan de Oude Turfmarkt) en hebben betrekking op de documentatie (rubriek 3 in de inventaris). Ook zijn de brieven geficheerd, alfabetisch op correspondent, echter zonder oude signatuur. De fiches bieden de mogelijkheid om op individuele correspondenten te zoeken. Via de jaartallen of onderwerpen van de brieven op de fiches kan via de inventaris verder gezocht worden naar het bijbehorende inventarisnummer.

De hoofdsignatuur van het archief is: hs. XXXIII/Heymans.

Immediate Source of Acquisition

Op 1 december 1942 werd op initiatief van de filosofen Ferdinand Sassen en Johannes Jacobus Poortman, voormalig student van Gerard Heymans, de Nederlandse Wijsgerige Verzameling gestart, met als doel om handschriften, brieven en andere documenten van en over Nederlandse filosofen bijeen te brengen en te bewaren. Deze verzameling werd ondergebracht in de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam. In dit kader zijn de archivalia en documenten van Gerard Heymans verzameld, onder meer via zijn huisgenote en erfgename Jitsche van Binnendijk.

Appraisal

Heymans wordt beschouwd als een van de belangrijkste filosofen die Nederland heeft voortgebracht, en tevens als grondlegger van de experimentele psychologie in Nederland.

Doubletten en niet aan Gerard Heymans te relateren archivalia zijn uit het archief gehaald.

Accruals

Er worden geen aanvullingen verwacht.

Related Materials

Dit archief is een onderdeel van de Nederlandse Wijsgerige Verzameling (hs. XXXIII). Ook het archief van het Heymans-Genootschap maakt hier deel van uit. Van Leo Polak (1880-1941), opvolger van Heymans als hoogleraar wijsbegeerte in Groningen, zijn de bibliotheek en een collectie manuscripten en correspondentie aanwezig. In het archief van Leo Polak bevinden zich onder meer brieven van Heymans.

Het Universiteitsmuseum Groningen beheert onder meer een collectie testinstrumenten, afkomstig uit het psychologisch laboratorium van Gerard Heymans. Ook beheert het Museum portretten, foto’s, dia’s en documentatie over van en over hem.

Documentatie over Gerard Heymans is tevens te vinden bij de Stichting Historische Materialen Psychologie (Vakgroep Psychologie van de Rijksuniversiteit Groningen) te Groningen.

De Universiteitsbibliotheek Groningen beheert een nagenoeg complete verzameling overdrukken van artikelen van de hand van Heymans en de boeken uit de bibliotheek van het Psychologisch Instituut ten tijde van Heymans.

Het archief van het Psychologisch Instituut van Gerard Heymans bevindt zich in de Groninger Archieven.

Het Allard Pierson beheert ook de Collectie van de Studievereniging voor Psychical Research. Oprichter en eerste voorzitter was Gerard Heymans.

Separated Materials

De Universiteitsbibliotheken van Leiden, Utrecht, Groningen en Amsterdam, de Koninklijke Bibliotheek, het Literatuurmuseum en Tresoar beheren brieven gericht aan Gerard Heymans.

Bibliography

  • H.J.F.W. Brugmans. ‘Gerard Heymans’. In: Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Wijsbegeerte en Psychologie, 49 (1957), p. 169-183
  • Kars Dekker. Gerard Heymans. Grondlegger van de Nederlandse psychologie. Groningen 2011
  • Douwe Draaisma (red.). Een laboratorium voor de ziel. Gerard Heymans en het begin van de experimentele psychologie. Groningen 1992
  • Douwe Draaisma e.a. Gerard Heymans. Objectiviteit in filosofie en psychologie. Weesp 1983
  • Gerard Heymans. Internet: geraadpleegd op 12-04-2018
  • Gerard Heymans. Internet: geraadpleegd op 12-04-2018
  • Gerard Heymans (Wikipedia). Internet: geraadpleegd op 12-04-2018
  • Gerard Heymans (1857-1930) : Grondlegger van de psychologie in Nederland, Internet: geraadpleegd op 12-04-2018
  • H.G. Hubbeling, 'Heijmans, Gerardus (1857-1930)' in , Biografisch woordenboek van Nederland Internet: geraadpleegd op 12-04-2018
  • Pieter J. van Strien, ‘Gerard Heymans’. In: Vittorio Busato, Mineke van Essen en Willem Koops (red.), Vier grondleggers van de psychologie. G. Heymans, F. Roels, G. Révész, J. Waterink. Amsterdam 2013

Processing Information

Van het archief bestond aanvankelijk een plaatsingslijst in de Groninger Archieven en een gedeelte van het archief (documentatie en correspondentie) was voorzien van fiches op de Onderzoekzaal van de Bijzondere Collecties. Ook waren de mapjes in het verleden voorzien van toelichtende teksten door de conservator. Bij het maken van de inventaris is gekeken naar de oude indeling en waar mogelijk is die behouden. Sommige gedeelten zijn samengevoegd, andere juist in delen opgesplitst.

Title
Inventaris van het archief van Gerardus Heymans, 1839-1963
Author
Emma Binnendijk
Date
2018
Description rules
International Standard for Archival Description - General
Language of description
Dutch; Flemish
Script of description
Latin
Language of description note
Nederlands

Repository Details

Part of the Allard Pierson Repository

Contact:
Oude Turfmarkt 127-129
Amsterdam 1012 GC Nederland