Scope and Contents
De collectie Portielje bestaat uit twee delen: zijn persoonlijk archief en een grote verzameling afbeeldingen van dieren.
Het persoonlijk archief bevat series ingekomen brieven, veelal reacties en felicitaties naar aanleiding van verschenen boeken en publicaties, maar ook stukken over jubilea, Portieljes eredoctoraat en dergelijke. Daarnaast zijn er ingekomen brieven, alfabetisch gerangschikt op correspondent, over uiteenlopende onderwerpen. Hierin bevinden zich onder meer brieven van de etholoog Niko Tinbergen, van Konrad Lorenz, van J.L. Dobberke, van Maria Montessori en van leden van het Koninklijk Huis.
Ook bevat het archief een groot aantal brieven van Adriaan Kortlandt met een serie oude vogelwaarnemingen uit de jaren 1934-1938.
Naast de correspondentie zijn er handgeschreven artikelen of aanzetten daartoe, diverse aantekeningen en enkele filmscripts.
Ook is er een verzameling documentatie met diverse knipsels over Portielje, met teksten van artikelen van zijn hand, soms wetenschappelijke publicaties, soms bedoeld voor een breed publiek. Sommige knipsels zijn voorzien van handgeschreven aantekeningen en correcties van Portielje.
De verzameling dierenafbeeldingen bestaat uit bijna 100 dia-kistjes met glaspositieven en -negatieven die grotendeels per dier of diersoort gebundeld zijn (bijvoorbeeld roofdieren, hoefdieren, vogels, maar ook leeuwen en slangen) en een gelijksoortig geordende verzameling dierenafbeeldingen op foto's, maar ook knipsels uit boeken en tijdschriften.
Uit deze collectie putte Portielje voor de illustraties van zijn boeken en als onderzoeksmateriaal. De glaspositieven en glasnegatieven gebruikte hij bij lezingen en waarschijnlijk ook voor lessen op de Volksuniversiteit en in het Montessori-onderwijs waar hij bij betrokken was.
De focus in de afbeeldingen ligt vooral op de dieren zelf en hun gedrag/houding, minder op de omgeving. Er zijn bijvoorbeeld relatief weinig overzichtsfoto's van dieren in Artis met bijvoorbeeld bezoekers, behuizing en dergelijke. Portielje fotografeerde zelf niet, maar gebruikte foto's van Nederlandse fotografen zoals J.P. Strijbos, P.L. Steenhuizen, A. Burdet en W.F.H. Schut en afbeeldingen uit (internationale) boeken en tijdschriften.
Dates
- ca. 1904-2000
- Majority of material found within ca. 1910-1960
Creator
- Portielje, A. F. J., 1886-1965 (Person)
Language of Materials
Nederlands
Conditions Governing Access
Voor raadpleging is een bezoekers- of lenerspas van de Universiteitsbibliotheek Amsterdam vereist.
Conditions Governing Use
Bij raadpleging is het Reglement voor de gebruikers van de Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam van toepassing. Reproductie en reproductierechtvergoedingen conform de Tarieven en Diensten Universiteit van Amsterdam.
Het materiaal wordt alleen ter inzage gegeven.
Biographical / Historical
Anton Frederik Johan (Frits) Portielje (Amsterdam, 1886 - Hilversum, 1965) was een zoon van Gerrit Portielje en Johanna Hassels. Gerrit was de eigenaar van de Amsterdamse Drukkerij M.J. Portielje (1841-1984). In 1912 trouwde Frits Portielje met Jacoba Petronella Hendrika (Koosje) Scholten. Uit dit huwelijk werden twee zonen en een dochter geboren.
Frits Portielje werkte 46 jaar bij de Amsterdamse dierentuin Artis. Hij begon in 1906 als assistent van toenmalig directeur Coenraad Kerbert. In 1911 kreeg hij de functie Inspecteur Levende Have. Onder directeur A.L.J. Sunier werd hij in 1946 benoemd tot Hoofd van de voorlichtingsdienst van Artis. Op 1 maart 1953 ging hij met pensioen.
Als Inspecteur Levende Have was Portielje onder meer belast met het welzijn van de dieren; hij hielp bijvoorbeeld met het ontwikkelen van nieuwe dierenverblijven. Zo was hij betrokken bij de bouw van de Uilenruïne in 1922 en het Kerbert-terras voor leeuwen in 1928.
Portielje was vooral een gedreven verteller. Hij hield veel lezingen en deed rondleidingen in de dierentuin en gaf cursussen aan de Volksuniversiteit. Hij kreeg grote bekendheid door zijn vele praatjes, boeken – hij maakte onder andere een aantal Verkade-albums over dieren in Artis – maar vooral ook door zijn wekelijkse radiorubriek 'Welk dier deze week' (AVRO). Voor het grote publiek was hij in die jaren zo verstrengeld geraakt met de dierentuin, dat velen ten onrechte dachten dat hij directeur van Artis was.
Portielje was met name geïnteresseerd in het gedrag van dieren en wordt wel gezien als een van de grondleggers van de ethologie – de diergedragsstudies – in Nederland. Hoewel hij geen universitaire opleiding had genoten, zijn vooral zijn dierpsychologische studies van groot belang gebleken. Hij voerde als eerste zogenaamde modelproeven uit om diergedrag te onderzoeken en hij was de eerste die het begrip oversprongbeweging formuleerde in zijn studie naar het gedrag van zwanen. In 1946 kreeg Portielje een eredoctoraat aan de Universiteit van Amsterdam voor zijn vele onderzoek en met name zijn publicatie Dieren zien en leeren kennen (Amsterdam, 1938). In 1960 ontving Portielje de Visser-Neerlandiaprijs voor zijn studies en voordrachten over de dierenwereld.
Extent
ca. 7 meter
Abstract in Dutch
Frits Portielje werkte van 1906 tot 1953 bij de Amsterdamse dierentuin Artis. Hij verwierf brede bekendheid door zijn lezingen, radiopraatjes en Verkade-albums over Artis en het dierenleven. Portielje wordt gezien als een van de grondleggers van de ethologie – de diergedragsstudies – in Nederland. De collectie bevat een persoonlijk archief met onder andere correspondentie en aantekeningen en een grote verzameling afbeeldingen van dieren, zowel foto's en knipsels als glazen diapositieven en negatieven. Portielje gebruikte dit materiaal voor lezingen, als illustraties in zijn boeken en als onderzoeksmateriaal.
Abstract in English
Frits Portielje worked for Amsterdam Artis zoo from 1906 to 1953. He became widely known through his lectures, radio talks and Verkade picture albums on Artis and animal life. Portielje is regarded as one of the pioneers of ethology – the science of animal behaviour – in the Netherlands. The collection includes a personal archive that includes correspondence and notes and a large collection of animal pictures, both photographs and cuttings as well as glass diapositives and negatives. Portielje used them for his lectures, as illustrations for his books and as research material.
Physical Location
Allard Pierson, Universiteit van Amsterdam
Custodial History
Het archiefmateriaal is grotendeels door Portielje zelf bewaard, maar het bevat ook een aantal stukken die er na zijn dood door zijn vrouw, Jacoba Petronella Hendrika (Koosje) Scholten (1889-1972) en dochter, Joos Portielje (1914-2009) aan zijn toegevoegd.
De gehele collectie werd na de dood van Frits Portielje overgedragen aan zijn leerling en vriend, de etholoog Adriaan Kortlandt (1918-2009). Kortlandt droeg de collectie rond 1990 over aan Artis, waar het jarenlang lag opgeslagen op de zolder van gebouw De Volharding. Wegens opheffing van de archiefkamer in dat gebouw, werd de collectie overgedragen aan de Artis Bibliotheek.
Het lijkt erop dat Kortlandt zijn eigen dia-verzameling, of een deel daarvan, aan die van Portielje heeft toegevoegd voordat hij het geheel overdroeg aan Artis. De dia's van Kortlandt zitten in uiterlijk andere, modernere, dozen en sommige dia's dateren van na Portieljes dood. Daarnaast lijkt het erop dat Portielje en Kortlandt ook bij leven beelden uitwisselden. In de andere dozen zijn ook losse dia's met de initialen 'AK' terug te vinden.
Immediate Source of Acquisition
Het archief werd in 2008 door Artis in beheer overgedragen aan de Artis Bibliotheek (Bijzondere Collecties). In 2010 deed de weduwe van Adriaan Kortlandt afstand van het eigendomsrecht ten gunste van de Bijzondere Collecties door de weduwe Kortlandt.
Appraisal
Het belang van de collectie ligt onder meer in de brieven van wetenschappers als Adriaan Kortlandt, Niko Tinbergen en Konrad Lorenz, die interessant materiaal kunnen bevatten voor de geschiedenis van ethologisch/dierpsychologisch onderzoek.
Ook de collectie dia's kan bijdragen aan dergelijk onderzoek. Portielje was een pionier in het gedragsonderzoek, de foto's dienen ook als registratie van dergelijk onderzoek.
Daarnaast kunnen de foto's van belang zijn voor onderzoek naar de geschiedenis van Artis, de dierpopulatie, de omgang met de dieren en hun behuizing.
Ten slotte zou het fotomateriaal interessant kunnen zijn voor onderzoek naar Nederlandse (natuur)fotografie en fotografen.
Accruals
Er worden geen aanvullingen verwacht.
Bibliography
- .
Dr. A.F.J. Portielje (8 maart 1886-20 februari 1965)
. In: Vakblad voor Biologen maart, nr. 3. 1965, p. 51. - .
Dr. A.F.J. Portielje. 8 maart 1886-20 februari 1965
. In: Limosa 39 (1966), nr. 1-3, p. 153-155. - .
Dr. A.F.J. Portielje. De apostel van de dieren
. In: Dieren nr. 5, 1988, p. 18-25. - . Artis. Een Amsterdamse tuin. Amsterdam, 1988.
- .
Stadsgezichten. De grote Amsterdammers van deze eeuw. A.F.J. Portielje
. In: Het Parool 10-10-1988. - . Dr. A.F.J. Portielje en zijn bijdrage aan de educatieve functie van Artis. 1906-1952. Ongepubliceerd, 2007. Masterscriptie Economische en Sociale Geschiedenis (VU).
Processing Information
Het archiefmateriaal kent weinig samenhang en is zeer onvolledig.
De collectie glazen dia's en negatieven zijn in de aangetroffen samenhang in de originele houten kisten gebleven. Een deel van de collectie zat in kleine sigarendoosjes en is in 2010 door gastmedewerker Jeanette Blake-Blonk omgepakt in zuurvrije dozen. De negatieven en positieven die niet waren geraamd en getapet, zijn apart verpakt in zuurvrije omslagen.
De verzameling dierenafbeeldingen op foto's en knipsels zaten in gelabelde sigarenblikjes. Deze zijn omgepakt in mappen, zoveel mogelijk voorzien van de oorspronkelijke opschriften.
- Title
- Inventaris van het archief van A.F.J. Portielje (1904-2000)
- Author
- Foske Rozeboom
- Date
- 2015
- Description rules
- International Standard for Archival Description - General
- Language of description
- Dutch; Flemish
- Script of description
- Latin
- Language of description note
- Nederlands
Repository Details
Part of the Allard Pierson Repository
Oude Turfmarkt 127-129
Amsterdam 1012 GC Nederland