Skip to main content

Collectie fonetiek van de Universiteit van Amsterdam

 Collection
Identifier: UBA360

Scope and Contents

De collectie bestaat uit 257 apparaten, die werden gebruikt bij het onderzoek in de fonetiek.

Daarnaast is er fotomateriaal, waaronder twee fotoalbums van Louise Kaiser met afbeeldingen van proefpersonen, respectievelijk met 229 en 199 foto's. Daarnaast zijn er nog drie collegeplaten.

Dates

  • ca. 1890-1979
  • Majority of material found within 1933-1958

Creator

Language of Materials

Niet van toepassing

Conditions Governing Access

Voor raadpleging is een bezoekers- of lenerspas van de Universiteitsbibliotheek Amsterdam vereist. Het geluidsmateriaal is, uit privacy-overwegingen, beperkt openbaar.

Conditions Governing Use

Bij raadpleging is het Reglement voor de gebruikers van de Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam van toepassing. Reproductie en reproductierechtvergoedingen conform de Tarieven en Diensten Universiteit van Amsterdam.

Het materiaal wordt alleen ter inzage gegeven.

Biographical / Historical

Aan de Universiteit van Amsterdam werd voor het eerst onder G.A. van Rijnberk (1875-1953), hoogleraar fysiologie van 1909 tot 1946, aandacht besteed aan de fonetiek. Maar het vakgebied ontwikkelde zich pas echt onder Louise Kaiser (Medemblik 1891- Bussum 1973), die geldt als een pionier in de fonetiek.

Louise Kaiser rondde haar studie geneeskunde in 1918 af aan de Universiteit van Amsterdam, waar zij sterk werd beïnvloed door Rijnberk. Vervolgens werkte zij een jaar als assistent aan de Universiteit Utrecht bij hoogleraar fysiologie Hendrik Zwaardemaker (1857-1930), die met zijn aandacht voor neus en oor wordt beschouwd als de grondlegger van de fonetische wetenschap in Nederland. In 1919 werd zij assistent bij het Physiologisch Laboratorium van de Universiteit van Amsterdam. Zij promoveerde in 1924 op De segmentale innervatie van de huid bij de duif. In 1926 volgde haar benoeming tot lector in de 'experimentele phonetica tevens opgedragen colleges te geven in de physiologie'. Zij vervulde deze functie tot 1958. Ze richtte in 1933 het 'Experimenteel-Phonetisch Laboratorium' op, waarvan het huidige Instituut voor Fonetische Wetenschappen van de Universiteit van Amsterdam een voortzetting is.

In haar onderzoeksmethoden was Kaiser haar tijd vooruit. Zij experimenteerde met geluidsapparatuur en registratie van geluid (oscillogrammen) en als eerste in haar vakgebied maakte zij gebruik van grote aantallen proefpersonen. Ze verrichtte spraakonderzoek (productie en perceptie), inclusief de spraakontwikkeling, pathologie en experimenteel onderzoek (met diergeluiden), voorts dialectonderzoek. Zij was als bestuurslid - van 1936 tot 1958 - betrokken bij de Stichting voor Bevolkingsonderzoek in de Drooggelegde Zuiderzeepolders (in 1936 opgericht door P.J. Meertens en uitgaand van een 'sociobiologische' benadering), maar ze ontwikkelde in dat kader zelf onder meer een groots opgezet bevolkingsonderzoek in de Wieringermeer. Ook was zij de drijvende kracht achter de Commissie voor de uitspraak van het Nederlands, die zorgde dat er in 1938 een aantal grammofoonplaten werd uitgebracht door Decca. Tevens is vermeldenswaard haar bestuurlijke betrokkenheid bij het Algemeen Nederlandsch Archief voor Taal en andere Uitingsbewegingen, in de jaren 1938-1940. Doel van deze stichting was geluids- en beeldmateriaal te verzamelen ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek. Zo werd aan de omroepen gevraagd grammofoonplaten af te staan; najaar 1938 bezocht zij met P.J. Meertens omroepen om zelf het materiaal te selecteren.

Na de Tweede Wereldoorlog verschoof het onderzoeksterrein van fysiologie en fonetiek naar spraakpathologie en therapie. Na het vertrek van Louise Kaiser in 1958 werd Hendrik Mol benoemd tot hoogleraar, een functie die hij tot zijn overlijden in 1980 zou vervullen.

Extent

ca. 600 items

Abstract in Dutch

Verzameling van geluidsapparatuur en foto's, vooral bijeengebracht door Louise Kaiser (1891-1973) ten behoeve van de experimentele fonetiek aan de Universiteit van Amsterdam van 1926 tot 1958. Kaiser introduceerde allerlei nieuwe onderzoekstechnieken in de fonetische wetenschappen. Zij was in Nederland lange tijd toonaangevend en wordt beschouwd als een pionier.

Abstract in English

A collection consisting of sound equipment and photographs, mainly formed by Louise Kaiser (1891-1973). Louise Kaiser was a Dutch pioneer in phonetics and university lecturer in experimental phonetics at the University of Amsterdam from 1926 to 1958.

Physical Location

Allard Pierson, Universiteit van Amsterdam

Other Finding Aids

Catalogus van de Universiteit van Amsterdam.

Custodial History

Louise Kaiser heeft na haar aanstelling in Amsterdam in 1919 een kaartsysteem gemaakt van de door haar aangetroffen 'oude apparatuur'. Dit kaartsysteem is niet teruggevonden.

Immediate Source of Acquisition

De collectie is in 2002 overgedragen aan het Universiteitsmuseum, dat sinds in 2004 deel uitmaakt van de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam.

Appraisal

In 2001 en 2002 is de collectie geselecteerd, onder auspiciën van het Universiteitsmuseum. Afgestoten zijn, na toestemming van het Instituut voor Fonetische Wetenschappen, 168 tapes, enkele apparaten en vrijwel alle 2.000 filmrolletjes en (foto)grafische weergaven van geluid - een enkel gaaf exemplaar is als voorbeeld behouden - alsmede stapels enquêteformulieren.

De unieke geluidsopnames van gesproken taal (oorspronkelijk op 2193 geluidsdragers, waaronder wasrollen, tapes en platen), onder andere uit plaatsen rond de voormalige Zuiderzee, waaronder Urk, unieke oude radio-opnames over de meest uiteenlopende contemporaine actualiteiten, oorspronkelijk opgenomen rond 1938 en vrijwel zeker afkomstig van de omroepen, unieke geluidsfragmenten van mensen uit het netwerk van Louise Kaiser en geluidsopnames van oraties van hoogleraren aan de Universiteit van Amsterdam, alsmede de bijbehorende documentatie, zijn in 2002 overgebracht naar het Meertens Instituut te Amsterdam.

De collectie representeert de ontwikkelingen in de Amsterdamse fonetiek, die onder Kaiser voor Nederland toonaangevend was.

Accruals

De collectie is in zijn geheel overgedragen; er zijn geen aanvullingen te verwachten.

Related Materials

In het Universiteitsmuseum Utrecht bevindt zich de collectie van F.C. Donders (1818-1889), tevens items van de fysioloog Hendrik Zwaardemaker (1857-1930), de grondlegger van de fonetische wetenschap in Nederland.

Separated Materials

Alle geluidsopnames van fonetische wetenschappen en de privécollectie geluidsopnames van Friese taal van G.L. Meinsma, oud-medewerker van Fonetische Wetenschappen, bevinden zich bij het Meertens Instituut, evenals de gedigitaliseerde versies . Deze laatste bevinden zich ook bij het Instituut voor Fonetische Wetenschappen van de UvA. De gedigitaliseerde Friese opnames zijn daarnaast ondergebracht bij de Fryske Akademy.

Bibliography

  • Marischka de Louw. Apparaten en stemmen. In: Verborgen schatten van Minerva. Amsterdam, 2002, p. 26.
  • L. Kaiser, met medewerking van G.L. Meinsma en G. van Gelder. Edam. Verschijning, verrichtingen en spraak van honderd inwoners. Amsterdam, 1963. (Publicaties van de Stichting voor het Bevolkingsonderzoek in de Drooggelegde Zuiderzeepolders; nr. 30).
  • Frans J. Hilgers. Van verbazing naar vanzelfsprekendheid = From astonishing to predictable speech. Oratie Universiteit van Amsterdam. Amsterdam, 2004.
  • Alex Geelhoed. Het "Studiecentrum voor Maatschappelijke Vraagstukken" in de turbulentie van herstel en vernieuwing. Bijdrage aan Conferentie Stichting Maatschappijgeschiedenis over 'Maakbaar Nederland'. 28-05-1999.
  • J.J. Groeneveld. Kaiser. A Dutch family. Snapshots by a camera obscura in the mirror of time. A family history about descendants of Johan Wilhelm Kaiser and Anna Sybylla Liernur and their relatives. Eemnes, 2003, p. 117-124.
  • Bert Hogenkamp. "Van groot belang voor de wetenschap van den mensch". Het Algemeen Nederlandsch Archief voor Taal en andere Uitingsbewegingen, het Beeld- en Klankarchief en de Stichting Beeld- en Klankdocumentatie, 1938-1970. In: Jaarboek 1994 Stichting Film en Wetenschap, p. 7-39.
  • Album Dr. Louise Kaiser. Alphen aan den Rijn, 1951.
  • Louise Kaiser. Een persoonlijk witboek. In opdracht van de auteur uitgegeven door Polak & Van Gennep. Amsterdam, 1968.
  • G.L. Meinsma. In memoriam Louise Kaiser. A remarkable woman. Typoscript, p. 122-136.
  • L.A. Quak. G.A. van Rijnberk (1875-1953). Gerant van de Nederlandse geneeskunde in het interbellum. Rotterdam, 2005.

General

De apparaten en foto's kunnen online worden aangevraagd bij de collectiebeheerder.

Processing Information

Alle apparaten zijn beschreven via de Catalogus van de Universiteit van Amsterdam onder de inventarisnummers 100.001 t/m 100.257, zoveel mogelijk met gebruikmaking van de kennis van de oud-medewerker G.L. Meinsma. Ook alle foto's zijn via de catalogus ontsloten.

Title
Inventaris van de collectie fonetiek van de Universiteit van Amsterdam (ca. 1890-1979)
Author
A.M.Th. Schilder, M. van Roon
Date
2012
Description rules
International Standard for Archival Description - General
Language of description
Dutch; Flemish
Script of description
Latin
Language of description note
Nederlands
Edition statement
Eerste versie 2005, tweede herziene versie 2012

Repository Details

Part of the Allard Pierson Repository

Contact:
Oude Turfmarkt 127-129
Amsterdam 1012 GC Nederland