Skip to main content

Collectie botanische wandplaten van de Universiteit van Amsterdam

 Collection
Identifier: UBA338

Scope and Contents

De collegeplaten die de afgelopen anderhalve eeuw bij het onderwijs in de botanie aan de Universiteit van Amsterdam zijn gebruikt, ondersteunden de uitleg over de indeling van het plantenrijk (taxonomie), de verspreiding van soorten over de aardbol (plantengeografie), de vorm (morfologie), bouw (anatomie) en levensprocessen (fysiologie) van planten, de voortplanting (bestuiving, bevruchting), de overdracht van erfelijke eigenschappen (genetica) en het medisch gebruik van planten (farmacognosie). Een gedeelte van deze platen bestaat uit gedrukte series van merendeels Duitse uitgeverijen. Deze platen werden over de gehele wereld gebruikt bij het onderwijs. De series werden vaak begeleid door brochures met toelichting op de inhoud. In de collectie bevinden zich alle brochures van L. Kny.

Het grootste gedeelte van de platen is echter met de hand vervaardigd in opdracht van de Universiteit van Amsterdam, veelal door eigen medewerkers. Daarnaast werden in de periode 1880-1883 circa 150 platen vervaardigd door leerlingen van de Industrieschool voor Vrouwelijke Jeugd te Amsterdam. De Amsterdamse platen houden vooral verband met het werk van de hoogleraren Hugo de Vries (1878-1918) en Jacob Heimans (1946-1959). Daarnaast zien we de weerslag van de hoogleraren C.A.J.A. Oudemans (1859-1896), die een autoriteit was op het gebied van fungi en vele nieuwe soorten heeft beschreven, en Eduard Verschaffelt (1896-1923), die zich bezighield met de invloed van vergiften op levensprocessen van planten, en van andere wetenschappelijke activiteiten van Heimans (waaronder de systematiek van sieralgen).

Over De Vries' onderzoek naar het mechanisme van plantengroei zijn platen aanwezig over turgor (de wederzijdse druk van de celinhoud en de celwand), plasmolyse (het onttrekken van water aan cellen, waarmee de rol van de turgor bij de celstrekking en de groei kan worden aangetoond), de doorlaatbaarheid van het protoplasma (voor water en kleurstoffen, maar voor slechts enkele andere stoffen), de bewegingen van het protoplasma (waardoor voedingsstoffen naar de tonoplast worden vervoerd) en de zelfstandigheid van de tonoplast als celorgaan (waarvoor De Vries in de aggregatie bij Drosera het bewijs vond). Zes platen hebben de fotosynthese tot onderwerp, een onderwerp waar De Vries niet aan werkte maar dat hij in zijn colleges fysiologie zonder twijfel behandelde. De opmerking 'Getekend te Halle 1877' verwijst naar de colleges over de landbouwgewassen die De Vries in 1877 gaf als privaatdocent aan de universiteit van Halle-Wittenberg. Twee platen houden verband met het onderzoek waarin De Vries participeerde naar de verontreiniging van de waterleiding te Rotterdam in 1887-1888.

Bij de collegeplaten onder de categorie 'erfelijkheid' (platen die door De Vries zelf zijn gebruikt om zijn mutatietheorie uit te leggen) komen aan bod de grenzen van de variabiliteit, het bestaan van ondersoorten, de zelfstandigheid van erfelijke eigenschappen, soortvorming bij Oenothera lamarckiana, mutaties bij andere soorten, de mutatietheorie en gewasveredeling. De platen werden onder andere door De Vries gebruikt om zijn eigen werk te propageren tijdens colleges en lezingen in binnen- en buitenland, onder andere in Amerika in 1904 en 1906. Voor de cursus 'De gallen en galvormende insecten' die Hugo de Vries in de winter van 1902-1903 voor het wetenschappelijk genootschap Diligentia in Den Haag hield, liet hij platen maken die hij en ook Heimans later voor colleges aan de universiteit gebruikten.

In 1936 werd Jacob Heimans door de Universiteit van Amsterdam toegelaten als privaatdocent plantengeografie, in 1946 werd hij benoemd tot hoogleraar bijzondere plantkunde en elementaire genetica. Hij doceerde systematiek, anatomie, morfologie, genetica en plantengeografie en gaf bovendien wisselende colleges 'capita selecta'. Daarnaast organiseerde hij het microscopie-practicum. Van de verschillende richtingen in de botanie voelde Heimans zich op dat moment tot de plantengeografie het meeste aangetrokken. Enkele platen uit deze groep dateren uit Heimans' periode als privaatdocent. De meeste platen werden onder zijn hoogleraarschap vervaardigd.

Dates

  • 1870-1964

Creator

Language of Materials

Nederlands

Conditions Governing Access

Voor raadpleging is een bezoekers- of lenerspas van de Universiteitsbibliotheek Amsterdam vereist.

Conditions Governing Use

Bij raadpleging is het Reglement voor de gebruikers van de Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam van toepassing. Reproductie en reproductierechtvergoedingen conform de Tarieven en Diensten Universiteit van Amsterdam.

Aangezien het materiaal digitaal beschikbaar is, is voor raadpleging van originele documenten toestemming vereist van de collectiebeheerder. Indien toestemming verkregen is, wordt het materiaal alleen ter inzage gegeven.

Biographical / Historical

Tot 1987 vormde botanie onderdeel van de Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen. De hieronder genoemde laboratoria waren ondergebracht in de Hortus Botanicus van Amsterdam, vanaf 1912 in het nieuw gebouwde Hugo de Vries-laboratorium.

  1. Laboratorium voor experimenteele plantenphysiologie (1877-1897)
  2. Laboratorium voor pharmacognosie (1897-1899)
  3. Laboratorium voor planten-physiologie en pharmacognosie (1899-1947)
  4. Laboratorium voor plantenanatomie en herbarium (1919-1924)
  5. Anatomisch-systematisch laboratorium (1924-1937)
  6. Laboratorium voor planten-anatomie en -systematiek en erflijkheidsleer (1937-1947)
  7. Hugo de Vries-laboratorium voor genetica en bijzondere plantkunde (vanaf 1947)
  8. Laboratorium voor algemene plantkunde, planten-physiologie en pharmacognosie (vanaf 1947)

Vanaf 1960 verhuisden de activiteiten geleidelijk aan naar de Watergraafsmeer. In 1990 werd de Hortus Botanicus definitief verlaten.

Extent

ca. 1900 items

Abstract in Dutch

Instructieve wandplaten op groot formaat, aangeschaft en vervaardigd ten behoeve van het onderwijs in de botanie aan de Universiteit van Amsterdam in de periode 1877-1964. Meer dan de helft is handwerk, in opdracht in Nederland vervaardigd; de rest bestaat uit voornamelijk Duitse gedrukte series. De collectie als geheel geeft een uitstekend beeld van het onderwijs aan de UvA en van de belangrijkste onderzoeksgebieden in de betreffende periode. Enkele platen rond de mutatieleer van Hugo de Vries en de herontdekking van de wetten van Mendel zijn van internationaal belang. Bevat fraaie, vakkundig geaquarelleerde platen.

Abstract in English

Wall charts, collected and created by the University of Amsterdam in the period 1877-1964, for the instruction in botany. A part consists of German printed series, the other, larger part consists of handmade wall charts, made under the authority of the department of botany. The collection represents the state of science in the indicated period. Several charts show the discovery of mutation and the rediscovery of Mendel's laws by Hugo de Vries and are of worldwide importance. A part is professionally drawn and of great artistic quality.

Arrangement

De zeventien groepen volgens de index zijn vertaald naar de moderne vakgebieden. De indeling is als volgt:

  1. Taxonomie (voorheen Plantensystematiek en Inleiding Systematiek)
  2. Morfologie (voorheen Plantenanatomie en Morphologie)
  3. Genetica (voorheen Genetica en Erfelijkheid)
  4. Plantengeografie
  5. Microscopie
  6. Voortplanting (voorheen Bestuiving en Bevruchting)
  7. Cecidia (voorheen Gallen)
  8. Algae
  9. Mycologie (voorheen Fungi)
  10. Lichenologie (voorheen Lichenes)
  11. Bryophyta
  12. Pteridophyta
  13. Gymnospermae

De platen die niet in de oude index opgenomen werden, vallen onder plantenfysiologie (fysiologie) en farmacognosie.

Physical Location

Allard Pierson, Universiteit van Amsterdam

Custodial History

De platen werden aangeschaft, vervaardigd in opdracht of vervaardigd door medewerkers van de botanische laboratoria van de Universiteit van Amsterdam in de periode 1877-1964.

Immediate Source of Acquisition

De collectie werd in twee gedeelten, bij de afstoting door het Hugo de Vries-laboratorium in 1990 en in 1999, overgedragen aan het Universiteitsmuseum Amsterdam, dat nu onderdeel uitmaakt van de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam. De begeleidende brochures van L. Kny werden in 2005 overgedragen.

Accruals

Een klein gedeelte bevindt zich nog bij de faculteit en wordt actief bij het onderwijs gebruikt.

Existence and Location of Copies

De collectie is gedigitaliseerd en beschikbaar via de Beeldbank van het Allard Pierson.

Related Materials

In de Universiteitsbibliotheek Amsterdam bevinden zich verscheidene gedrukte series botanische onderwijsplaten, los of ingebonden. Of deze eveneens voor het onderwijs aan de Universiteit van Amsterdam werden gebruikt is onbekend.

Vergelijkbare collecties botanische wandplaten bevinden zich bij universiteiten over de gehele wereld. In Nederland bevinden zich omvangrijke collecties bij de Rijksuniversiteit Groningen en de Universiteit Utrecht. Kleinere collecties zijn aanwezig bij de Technische Universiteit Delft, de Landbouwuniversiteit Wageningen en de Rijksuniversiteit Leiden.

Bibliography

  • Lindley Darden. Hugo de Vries's lecture plates and the discovery of segregation. In: Annals of Science 42 (1985), p. 233-242.
  • Erik Zevenhuizen. Keeping and scrapping. The story of a mendelian lecture plate of Hugo de Vries. In: Annals of Science 57 (2000), p. 329-352.
  • Erik Zevenhuizen. Collegeplaten Botanie Universiteit van Amsterdam. Ongepubliceerd onderzoeksverslag. Amsterdam, 2003.

General

Stukken kunnen online worden aangevraagd bij de collectiebeheerder.

Processing Information

In de vroege periode (voor 1897?) waren de platen ingedeeld in enkele grote groepen: platen gemerkt met P, waarschijnlijk verwijzend naar physiologie, A, waarschijnlijk bedoeld voor de colleges anatomie, en Crypt, bedoeld voor colleges over cryptogamen. De categorie I (vanaf 1897) verwijst waarschijnlijk naar later ingevoegde platen betreffende fysiologie en farmacognosie, vervaardigd in opdracht van Eduard Verschaffelt.

In het begin van de jaren vijftig van de twintigste eeuw werd een index gemaakt op de collegeplaten. In deze index zijn de platen over zeventien groepen verdeeld. Deze groepen komen vrijwel geheel overeen met het onderwijspakket van de toenmalige hoogleraar-directeur van het laboratorium Jacob Heimans.

In 1991 en 1999 werd de volledige collectie ontsloten via de catalogus van de Universiteit van Amsterdam. In 2004 werden moderne thesaurustermen toegevoegd, gebaseerd op de oude index.

Title
Inventaris van de collectie Botanische wandplaten van de Universiteit van Amsterdam (1870-1964)
Author
M. van Roon
Date
2011
Description rules
International Standard for Archival Description - General
Language of description
Dutch; Flemish
Script of description
Latin
Language of description note
Nederlands

Repository Details

Part of the Allard Pierson Repository

Contact:
Oude Turfmarkt 127-129
Amsterdam 1012 GC Nederland