Archief van Cornelis Bellaar Spruyt

Cornelis Bellaar Spruyt (Kockengen 1842 - Hilversum 1901) werd in 1858 ingeschreven als student in de filosofie aan de Universiteit Utrecht. Hij promoveerde in 1867 magna cum laude in de wiskunde en natuurwetenschappen bij de hoogleraar C.H.D. Buys Ballot op een proefschrift met de titel De electromotorische kracht van het element van Daniell bij verschillende temperaturen. Al tijdens zijn studie gaf hij les in de wis- en natuurkunde aan het gymnasium te Den Haag (1863-1866) en in de scheikunde en natuurlijke historie aan de hbs te Utrecht (1866-1877).

In 1871 publiceerde Spruyt enkele artikelen in De Gids tegen de empirische wijsgerige opvattingen van de Utrechtse hoogleraar Cornelis Willem Opzoomer. De polemiek die hieruit voortkwam trok de aandacht. Als gevolg hiervan werd Spruyt in 1877 aangesteld als hoogleraar in de wijsbegeerte, logica, metafysica en zielkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Op het gebied van de filosofie ontwikkelde Spruyt zich tot aanhanger van Immanuel Kant, wiens ideeën hij in Nederland propageerde. Bellaar Spruyt publiceerde zelf weinig op het gebied van de filosofie. Pas na zijn overlijden werden op basis van zijn collegedictaten een tweetal werken op het gebied van de filosofie geschreven: Leerboek der formeele logica in 1903 en Geschiedenis der wijsbegeerte in 1905.

In artikelen, brochures en pamfletten verwoordde Bellaar Spruyt zijn politieke en maatschappelijke betrokkenheid, onder andere over vraagstukken waarover de gemoederen toentertijd verdeeld en verhit waren, zoals de inrichting van het lager en hoger onderwijs, de uitbreiding van het kiesrecht, de invoering van de persoonlijke dienstplicht en de politieke emancipatie van het katholieke volksdeel.

Als secretaris van de in 1881 opgerichte Nederlandsch Zuid-Afrikaansche Vereeniging ijverde hij in woord en geschrift voor de belangen van de Boeren in Transvaal en Oranje Vrijstaat in hun strijd tegen het Britse koloniale gezag. Binnen de vereniging was hij samen met zijn collega-hoogleraar J.H. Gunning de initiator van het Studiefonds, het Taalfonds en de Voorschotbank. Mede door toedoen van de vereniging konden de Boeren tijdens de oorlog van 1899-1902 op grote steun en sympathie rekenen onder de Nederlandse bevolking, zelfs in humanistische en socialistische kring. Om gezondheidsredenen legde hij in 1897 zijn functie als secretaris neer en werd hij benoemd tot erevoorzitter.

In 1888 kwam hij in opspraak vanwege zijn verzet tegen de verkiezing van de katholieke W.S.J. Waterschoot van der Gracht tot lid van de Gemeenteraad van Amsterdam. Zijn pamflet In geen geval een ultramontaan! Een woord aan de Protestantsche kiezers leidde tot een stroom van reacties. Hij was echter niet anti-katholiek maar wel tegen de ultramontanen, uit vrees voor versterking van de macht van Rome op het politieke leven in het zijns inziens protestantse Nederland.