Bibliotheek van het Evangelisch Luthers Seminarium
Scope and Contents
De bibliotheek bevat werken over de geschiedenis van de Evangelisch-Lutherse kerk, hun geloofsleer en godsdienstonderwijs, alsmede de in die kerken gehouden preken, oude Lutherdrukken, voornamelijk in de collectie I. Meulman en werken over de theologie van Luther en de lutheranen.
Dates
- 1518-1950
Creator
- Universiteit van Amsterdam. Evangelisch Luthersch Seminarium (Organization)
Language of Materials
Diverse talen, waaronder Nederlands, Latijn en Duits
Conditions Governing Access
Voor raadpleging is een bezoekers- of lenerspas van de Universiteitsbibliotheek Amsterdam vereist.
Conditions Governing Use
Bij raadpleging is het Reglement voor de gebruikers van de Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam van toepassing. Reproductie en reproductierechtvergoedingen conform de Tarieven en Diensten Universiteit van Amsterdam.
Het materiaal wordt alleen ter inzage gegeven.
Biographical / Historical
Gedurende lange tijd genoten aanstaande predikanten van de Evangelisch Lutherse Kerk hun eerste opleiding bij de plaatselijke predikanten om vervolgens in Tübingen en later te Rostock, Jena en Helmstadt de studie te vervolgen en af te ronden. Daar kwam een einde aan toen op 5 december 1816 bij Koninklijk Besluit werd besloten een Luthers Seminarium in Nederland op te richten. Het werd gevestigd te Amsterdam waar zich het grootste aantal Evangelisch-Luthersen bevond en waar de studenten tevens colleges konden volgen aan het Athenaeum Illustre, eventueel samen met de studenten van de seminaria van de Doopsgezinden en Remonstranten. De vijf curatoren van het seminarie werden door de Koning benoemd; vanaf 1845 bevonden zich onder hen twee predikanten van de Evangelisch-Lutherse kerk. Tot 1845 was het seminarium een staatsinstelling, daarna ressorteerde het onder de synode van de Evangelisch-Lutherse Kerk. In 1846 werd op instigatie van de hoogleraren F.J. Domela Nieuwenhuis en H.C. Milliës een 'bibliotheek ten gebruike der studenten' gesticht waarvan de boeken eigendom van het curatorium zouden zijn, dit omdat er vrijwel geen lutherse werken aanwezig waren in de bestaande Amsterdamse bibliotheken.
In 1952 kwam er een fusie tot stand tussen de Evangelisch-Lutherse kerk en de Hersteld Lutherse kerk, waarbij ook de bibliotheken werden samengevoegd.
In het jaar 2000 werd het Evangelisch-Luthers Seminarium ondergebracht bij de Universiteit Utrecht.
De Lutherse bibliotheek vindt haar oorsprong in 1631, wanneer de Amsterdamse kerkenraad de nalatenschap van dominee Nicolaas Wirich aanvaardt, maar pas vanaf 1846 was er sprake van een echte bibliotheek van het Lutherse Seminarie toen F.J. Domela Nieuwenhuis een bibliotheek stichtte ten behoeve van de studenten.
In 1869 kocht hoogleraar A.D. Loman voor het seminarie uit een veiling de collectie van de verzamelaar Isaac Meulman (1807-1868) aan, een uiterst zeldzame collectie vroege Lutherdrukken. Andere schenkingen en nalatenschappen volgden in de loop der tijd. Na de fusie met de Hersteld Evangelisch Lutherse Kerk werd de bibliotheek van dat kerkgenootschap (HELG) met de bibliotheek van het ELS verenigd.
Extent
ca. 5300 items
Abstract in Dutch
De bibliotheek van het Evangelisch Luthers Seminarium is sinds 1816 gevormd ten behoeve van de predikantenopleiding van het Evangelisch Lutherse kerkgenootschap. De collectie Lutherana van I. Meulman en de bibliotheek van de Hersteld Evangelisch Lutherse Gemeente zijn hierin opgenomen.
Abstract in English
The library of the Evangelisch Luthers Seminarium (Evangelical Lutheran Seminary) was established in 1816 to serve the ministerial training programme of the Evangelical Lutheran church. The library includes the Lutheran collection brought together by Isaac Meulman as well as the library of the Hersteld Evangelisch Lutherse Gemeente (restored evangelical Lutheran community).
Physical Location
Allard Pierson, Universiteit van Amsterdam
Other Finding Aids
- Catalogus van de Universiteit van Amsterdam.
- Catalogus van de bibliotheek van het Evangelisch Luthersch Seminarium. Amsterdam, 1876. Met een supplement, [1800].
- Idem. Supplement 1876-1908. Amsterdam, 1908.
- Idem. Supplement 1921-1945. Amsterdam, 1946.
- Idem. Supplement 1946-1950. Amsterdam, 1951.
- Supplement-lijst van boeken behoorende aan de Remonstrantsche Kerk en aan het Evangelisch Luthersche Seminarium. Amsterdam, 1920.
Custodial History
De bibliotheek is verzameld door het Evangelisch Luthers Seminarium ten behoeve van de predikantenopleiding. De keuze van de boeken voor de bibliotheek van het seminarium was aan de hoogleraren toevertrouwd. Een van de hoogleraren fungeerde als bibliothecaris. De eerste was F.J. Domela Nieuwenhuis (1846-1869), die in een maand het hem toegezegde bedrag van 300 gulden besteedde aan boeken uit de nalatenschap van professor G.J. Rooyens. Door schenkingen van onder meer de bibliothecaris zelf en ds. J.G. Schultz Jacobi werden ook de nodige werken op het gebied van de Lutherse theologie verworven. Een verzoek van het Athenaeum Illustre om de boekerij bij haar in bruikleen te plaatsen strandde in 1856 op de curatorenvergadering. De ruimte op de consistoriekamer was echter beperkt en om die reden verzocht de bibliothecaris om meer ruimte, die hem werd aangeboden op de archiefkamer van de Lutherse Oude Kerk aan het Spui. Daar zou ook meer ruimte zijn om te catalogiseren. Aan de bibliothecaris wordt overgelaten welke boeken zouden blijven en welke verhuisd dienden te worden.
Door belangrijke geschenken uit de nagelaten boeken van J.C. Schultz Jacobi (1865) en enige jaren later uit de boekerij van F.J. Domela Nieuwenhuis was de bibliotheek op het gebied van de geschiedenis van de Lutherse kerk in Noord-Nederland vrijwel compleet. Intussen had in 1869 A.D. Loman de functie van bibliothecaris overgenomen. De aankoop in november van datzelfde jaar van zestiende-eeuwse Lutherana uit de collectie I. Meulman is aan hem te danken. Door deze aankoop zorgde hij ervoor dat de bibliotheek een of meerdere drukken van de meeste afzonderlijke uitgaven van Luthers geschriften verwierf. De enorme boekenaanwas van rond 1870 vergrootte voor het curatorium de noodzaak naar een grotere ruimte uit te zien. Zij richtten nog datzelfde jaar een verzoek tot de gemeente om de seminariebibliotheek afzonderlijk in de stadsbibliotheek te mogen plaatsen zodat ook wetenschappelijke bezoekers daarvan gebruik konden maken. De gemeente willigde dit verzoek in en in overleg met de curatoren van het Athenaeum Illustre, als commissarissen van de Stadsbibliotheek, werd rond de jaarwisseling 1871-1872 de bibliotheek van het Evangelisch-Luthers Seminarium als bruikleen overgebracht naar de Stadsbibliotheek aan de Herengracht bij de Brouwersgracht.
Immediate Source of Acquisition
De volledige bibliotheek van het Luthers-Evangelisch Seminarium werd in 1871 in bruikleen gegeven aan de Stadsbibliotheek. De Stadsbibliotheek fungeert sinds 1877 als universiteitsbibliotheek. De contracten werden herzien in 1931 en 2004. Incidenteel zijn nieuwe aanwinsten toegevoegd.
Appraisal
In 1968 werd de prentencollectie van het seminarium overgebracht naar het Stadsarchief Amsterdam. Een deel van de boekerij, die in de open opstelling van het seminarium stond, is in 2003 met de verhuizing naar Utrecht meeverhuisd.
Accruals
Tot omstreeks 2000 is de collectie incidenteel uitgebreid. Er worden geen aanvullingen verwacht.
Bibliography
- . De geschiedenis der bibliotheek van het Evangelisch-Luthers Seminarium te Amsterdam. Amsterdam, 1970. Doctoraalscriptie theologie.
- . Catalogus catalogorum ad collectiones Bibliothecae Universitatis Amstelodamensis pertinens. Amsterdam, 1983.
General
Alle publicaties kunnen via de Catalogus van de Universiteit van Amsterdam worden aangevraagd.
Processing Information
Ook na de overdracht van 1871 bleven de seminarium-hoogleraren verantwoordelijk voor de uitbreiding van de bibliotheek. Door ziekte en de steeds uitdijende bibliotheek was Loman niet aan catalogiseren toegekomen en toen in 1874 acht vellen met totaal 1148 nummers in druk gereed waren rekende men erop dat dit aantal zou verdubbelen voor de catalogus klaar zou zijn. In deze periode werd de bibliotheek namelijk aangevuld met de nalatenschap van Ds. J.A. Kramer uit Den Haag, die de bibliotheek 736 titels naliet. Met uiteindelijk 3112 nummers verscheen de catalogus in 1876. In 1880, 1884 en 1896 verschenen supplement I-III van 8, 13 en 19 bladzijden.
In de loop der jaren is de bibliotheek door schenkingen en aankopen meer dan verviervoudigd en is met name op het gebied van de theologie van Luther en de lutherse theologie veel verworven. Dit weerhield in 1947 de bibliothecaris Dr. P. Stegenga (1882-1953) er niet van te verzuchten dat de moderne lutherse theologie zowel in de Universiteitsbibliotheek zelf als in de Bibliotheek van het Evangelisch Luthers-Seminarium nog veel te wensen overliet. De bescheiden aanvullingen in de catalogus van 1920 werden met de uitgebreide catalogus van 1946 (verschenen in 1947) en die van 1950 verrijkt. Onder de vele verwervingen van na de oorlog vermelden wij nog de Lutherdrukken uit de collectie van V.W.F.B. Schmidt in 1946 (opgenomen in de catalogus van 1946) en opnieuw in 2003 door de bibliothecaris K. Zwanepol. Onder het bibliothecariaat van Boendermaker werd de eerste uitgave in het Nederlands van Luthers Nieuwe Testament (Antwerpen 1523) verworven.
- Title
- Inventaris van de bibliotheek van het Evangelisch Luthers Seminarium (1518-1950)
- Author
- A.P.J. Plak
- Date
- 2013
- Description rules
- International Standard for Archival Description - General
- Language of description
- Dutch; Flemish
- Script of description
- Latin
- Language of description note
- Nederlands
Repository Details
Part of the Allard Pierson Repository
Oude Turfmarkt 127-129
Amsterdam 1012 GC Nederland