Collectie Isaäc da Costa

Isaäc da Costa werd op 14 januari 1798 in Amsterdam geboren als zoon van een vooraanstaand lid van de Portugees-joodse gemeente. Van 1811 tot 1815 bezocht hij het Athenaeum Illustre te Amsterdam. In 1815 en 1816 volgde hij privélessen ter voorbereiding op zijn studie rechten bij Willem Bilderdijk, die behalve dichter en historicus ook jurist was. In 1818 promoveerde hij in de rechten en in 1821 in de letteren. Tijdens zijn studie volgde Da Costa samen met onder anderen Abraham Capadose en de gebroeders Willem en Dirk van Hogendorp het privatissimum van Bilderdijk over vaderlandse geschiedenis. Onder invloed van Bilderdijk raakte hij in de ban van het christelijke geloof en in 1822 liet hij zich samen met zijn, eveneens joodse, vrouw Hanna Belmonte dopen. Da Costa bleef zijn leven lang geïnteresseerd in de verhouding tussen joden en christenen, getuige bijvoorbeeld zijn bijdragen aan het weekblad De Heraut, eene stem over Israël en tot Israël.

In 1823 keerde Da Costa zich in zijn geschrift Bezwaren tegen den geest der eeuw tegen de verdraagzaamheid, de aanbidding van de rede en de constitutionele monarchie. Da Costa's pamflet veroorzaakte een storm van protest, maar Bilderdijk meende dat Da Costa het bij het rechte eind had, 'het moge den aanbassenden honden lief of leed zijn'. In de jaren daarop begon Da Costa voordrachten te houden over taalkundige, historische en theologische thema's en vanaf 1826 ontving hij op de zondagavond bij hem thuis een grote kring toehoorders, voor wie hij passages uit de Bijbel voorlas en duidde. Van 1852 tot 1860 doceerde hij aan het Schots Theologisch Seminarium in Amsterdam.

In de jaren dertig en veertig begon Da Costa steeds meer belang te hechten aan het verbeteren van de maatschappij en het was dan ook geen wonder dat hij in 1833 in conflict kwam met dominee H.F. Kohlbrügge, die meende dat het doen van goede werken verhinderde dat men zich overgaf aan de genade van God. Da Costa's grotere maatschappelijke betrokkenheid uitte zich ook in het toetreden tot de redactie van het christelijke tijdschrift Nederlandsche Stemmen, dat beoogde de gereformeerde waarheid op wetenschappelijke grondslag te verdedigen. Hij werd op politiek terrein minder radicaal en aanvaardde de constitutionele monarchie. Wel bleef hij de letter van de Bijbel verdedigen tegen interpretaties die gegrond waren op nieuw wetenschappelijk onderzoek. In het in 1857 gepubliceerde Wat er door de Theologische Faculteit te Leyden al zoo geleerd en geleverd wordt: eene stem der smart en des beklags richtte Da Costa zijn pijlen op de theoloog J.H. Scholten.

Da Costa droeg zijn visie op godsdienst en maatschappij niet alleen uit in polemische geschriften, maar ook in zijn poëzie. In zijn programmatische gedicht De gaaf der poëzy schreef Da Costa dat het in poëzie vooral om het gevoel gaat. Belangrijke thema's in zijn poëzie zijn de almacht van God en de verderfelijkheid van de Franse revolutie (''t omwentlingswangedrocht') en de revoluties van 1848 ('de omwentlingszee'). Vooral zijn latere gedichten dragen enigszins het karakter van berijmde preken.

Isaäc da Costa stierf op zaterdag 28 april 1860 in Amsterdam.