Archief van Sam Goudsmit

Sam (Samuel) Goudsmit werd op 29 januari 1884 in Kampen geboren. Doordat het gezin waarin hij opgroeide arm was, moest Goudsmit al op zijn veertiende gaan werken, eerst als kappersleerling, vervolgens in de steenkolenhandel. Later werd hij ambtenaar bij het bevolkingsregister in Amsterdam. Daarnaast ontwikkelde hij zich tot schrijver. In 1904 publiceerde hij zijn debuut, een kort verhaal getiteld Jehoedim in het tijdschrift Groot Nederland. Tot 1918 publiceerde hij zes naturalistische romans, waaronder Dievenschool in 1905, Zoekenden in 1907 en Persoonlijkheid in 1908. In 1911 verscheen ook zijn toneelstuk Het verdrag: toneelspel in drie bedrijven.

In 1909 trouwde Goudsmit met Frederika Hart, maar dit huwelijk hield niet lang stand. In 1917 trouwde hij met Judith van der Bokke. Uit beide huwelijken werd een zoon geboren. Een van deze zoons, Herman, werd tijdens de Tweede Wereldoorlog omgebracht in Auschwitz. Het verdriet over de dood van zijn zoon Herman maakte van Goudsmit een verbitterd man.

Grote erkenning kreeg Goudsmit vooral voor zijn latere historische romans. Hierin beschreef Goudsmit vooral het leven van arme joden zoals in Jankef's jongste, dat in 1929 bij Querido uitkwam, en Jankef's oude sleutel in 1930 eveneens verschenen bij Querido. Goudsmits aandacht ging vooral uit naar de joodse gemeenschappen in de Middeleeuwen. Zijn roman Simcha, de knaap uit Worms uit 1936 is gesitueerd in het Rijnland aan de vooravond van de eerste kruistocht (1096-1099). Goudsmit ontleende zijn materiaal vooral aan de Mainzer Kronik, waarin de pogroms in het Rijnland beschreven zijn. Uit het archief blijkt hoe uitgebreid Goudsmit zich voor de roman documenteerde. Na de Tweede Wereldoorlog, in 1952, verscheen De gouden kroon van Beieren, een vervolg op Simcha. Deze roman vond weinig weerklank. Goudsmit publiceerde in tal van tijdschriften.

Zowel uit zijn romans als uit zijn dagboeken blijkt dat Sam Goudsmit zichzelf vooral jood, Nederlander en socialist voelde. Hij sloot zich aan bij de Jiddisje Arbeiter-Verein Sch. Anski, een culturele club van Oost-Europese immigranten in Nederland. In deze linkse groepering verbreedde Goudsmit zijn kennis van de joodse cultuur en zijn kennis van het Jiddisj. De Tweede Wereldoorlog wist Sam Goudsmit te overleven door onder te duiken.

Sam Goudsmit was in Nederland een bekend schrijver. In 1949 werd hij ter gelegenheid van zijn vijfenzestigste verjaardag door zijn literaire vrienden en het lezerspubliek gehuldigd in het Amsterdamse Parkhotel. Goudsmit overleed in Amsterdam op 23 januari 1954.