Bibliotheek van het Boekenvak

De Bibliotheek dankt haar ontstaan aan twee vooraanstaande Nederlandse boekhandelaren, Frederik Muller (1817-1881) en Jean Louis Charles Jacob (1806-1865). In 1844 stelden zijn aan het bestuur van de Vereeniging voor een vakbibliotheek op te richten waarmee de leden hun vakkennis konden uitbreiden. De bibliotheek moest onder meer voorzien in de benodigde kennis over de wetgeving van de boekhandel, de bibliografische studie en de bestudering van de geschiedenis van de letterkunde. Beide ondernemers stelden bovendien een deel van hun eigen collectie beschikbaar voor de nieuw op te richten bibliotheek.

Het bestuur van de Vereeniging had – ondanks de goede intenties – grote moeite met het voorstel, omdat Jacob reeds zes jaar (vanaf het moment dat hij zijn zaak had overgedaan) geen contributie meer had betaald. Een boze Muller trok het voorstel daarop in maar bracht het een jaar later nogmaals in de vergadering nadat de plooien waren gladgestreken. Het voorstel van de beide ondernemers werd door de ledenvergadering op 11 augustus 1845 gehonoreerd en die datum geldt dan ook als oprichtingsdatum van de bibliotheek.

Een van beide initiatiefnemers, de befaamde Amsterdamse antiquaar en boekhandelaar Frederik Muller, werd benoemd als de eerste bibliothecaris. Muller stelde een vertrek in zijn woonhuis beschikbaar voor de vestiging van de bibliotheek en schonk bovendien zijn eigen vakbibliotheek, zoals ook mede-initiatiefnemer J.L.C. Jacob deed.

Een jaar na de oprichting (op 10 augustus 1846) werd de eerste Commissie van de Bibliotheek benoemd, waarin naast de initiatiefnemers Muller en Jacob ook – op aandrang van de leden en het bestuur – Isaac Anne Nijhoff (1795-1863) werd benoemd. Hij werd belast met het toezicht op het beheer en met het maken van een catalogus, zodat het bezit voor de leden kon worden ontsloten.

Deze eerste catalogus, een alfabetische titellijst, werd samengesteld door C.H. Brinkman en was gereed in 1847. De bibliotheek omvatte op dat moment een boekenbestand van ongeveer 300 werken. Onduidelijk is welk aandeel hierin werd gevormd door de schenking van Muller en die van Jacob; alleen het door Muller geschonken deel zou immers de 300 titels overtreffen. Wellicht dat de door Jacob toegezegde boeken nooit in de bibliotheek ten huize van Muller zijn terechtgekomen.

De omvang van het boekenbestand nam vervolgens gestaag toe door gerichte aankopen, waarvoor in de eerste vijf jaar een jaarlijks budget van ƒ 75,- beschikbaar was. De Bibliotheekcommissie diende hiervoor jaarlijks verantwoording af te leggen, maar in de drukke, dagelijkse praktijk was het feitelijk Muller die aankopen deed en deze veelal uit eigen middelen betaalde om zodoende tijdrovende administratie te vermijden. Maar de bibliotheek groeide vooral door schenkingen van leden van de Vereeniging en in later jaren ook door legaten. Delen van het archief van de Vereeniging werden eveneens in de bibliotheek ondergebracht.

In 1855 verscheen uiteindelijk de eerste gedrukte catalogus, samengesteld door Muller op basis van de eerdere alfabetische lijst van Brinkman. De systematisch ingedeelde catalogus beschrijft de dan 938 nummers in de collectie, geannoteerd door Muller. Het gebruik van de boekerij door boekhandelaren en andere vaklieden viel hem echter danig tegen, zoals hij in de vergadering van 13 augustus 1855 aan de leden liet weten.

In 1859 was daarin weinig verandering gekomen maar Muller zag nu een andere taak voor de bibliotheek weggelegd: de bibliotheek als bewaarplaats van bronnen voor de geschiedenis van de Nederlandse boekhandel. Het inspireerde hem de collectie verder uit te breiden en het leidde tot vele geschenken. In 1860 was de bibliotheek al 600 boeken, brochures en catalogi rijker.

In 1864 had Muller het manuscript gereed voor een supplementcatalogus. Gezien het geringe gebruik van de bibliotheek twijfelde hij aan het nut van een gedrukte uitgave. Hij stelde zelfs aan de Vereeniging voor de bibliotheek te verkopen (aan hemzelf), maar daar gingen de leden niet mee akkoord. Men besloot tot uitgave van het supplement en Muller trok zijn voorstel voor opheffing in. Met hernieuwd enthousiasme nam hij het beheer ter hand, zodat de bibliotheek in 1865 reeds 2200 werken omvatte. In 1867 verscheen de door hem samengestelde supplementcatalogus.

In het laatste decennium van zijn bibliothecariaat verwierf Muller nog vele aanwinsten, waarbij hij het vastgestelde jaarlijkse budget regelmatig overschreed. Tegen het eind van zijn aanstelling gaf hij het bestuur bovendien duidelijkheid over een wel heel bijzondere 'aanwinst', reeds lang door hem bewaard. Het betrof een groot deel van het archief van het Amsterdamse boekverkopersgilde, dat na de opheffing van de gilden in de Franse tijd niet was ingeleverd bij het Gemeentearchief. Muller ontdekte de belangrijke stukken, plaatste ze in de bibliotheek en reageerde niet op de herhaalde verzoeken om deze alsnog over te dragen. In 1876 legde hij de kwestie voor aan het bestuur met zijn dringende advies de stukken voor de bibliotheek te behouden. Wanneer het bestuur aldus zou beslissen stelde hij de Vereeniging bovendien zijn eigen, omvangrijke verzameling van brochures, circulaires en andere zeldzame drukwerken in het vooruitzicht. Het bestuur stemde in met Mullers voorstel, maar om geen slapende honden wakker te maken, bleef een en ander buiten de notulen.

In 1877 legde Frederik Muller na 32 jaar zijn functie van bibliothecaris neer; voor de bibliotheek moest een nieuw onderkomen worden gezocht. In 1876 was al een gedeelte verhuisd naar Het Vosje, het gebouw van de Vereeniging op het Rokin. Later werd de bibliotheek ondergebracht in een ruimte in het Bestelhuis van den Nederlandschen Boekhandel in de Spuistraat.

Als opvolger van Frederik Muller werd de boekhandelaar en uitgever Louis D. Petit (1847-1918) aangesteld. Petit, nog altijd bekend vanwege het Repertorium der verhandelingen en bijdragen betreffende de geschiedenis des vaderlands, was voordien al bibliothecaris geweest van de Vereeniging van Jongelieden in den Boekhandel Werkzaam. Onder zijn leiding werd het accent wat minder gelegd op de geschiedenis van het antiquariaat en meer op een algemene collectie betreffende het boek, waarvan ook de moderne boekhandel kon profiteren. Al na twee jaar vertrok Petit naar Leiden om daar bibliothecaris te worden van de Universiteitsbibliotheek.

Petit werd opgevolgd door R.W.P. de Vries (1841-1919), prominent antiquaar en veilinghouder, en lid van vele geleerde genootschappen. De Vries begon met het actief verzamelen van efemeer materiaal als circulaires, prospectussen en ander klein handelsdrukwerk. Daarmee legde hij de basis voor een aantal deelcollecties in de bibliotheek, waarvan de zogenaamde Prospectussen- en Personaliamappen, (met vele honderden dossiers over uitgeverijen, boekhandels en drukkerijen) de belangrijkste zijn. De basis voor een andere belangrijke deelcollectie, de boekhandelscatalogi, was al gelegd met de schenkingen van Muller en Jacob bij de oprichting van de bibliotheek.

In 1912 werd R.W.P. de Vries opgevolgd door zijn zoon A.G.C. de Vries (1872-1936), eveneens werkzaam in de boekhandel. A.G.C. de Vries vatte in 1917 het plan op voor een geheel nieuwe, systematische catalogus en werd hierin gesteund door uitgever Wouter Nijhoff, die de benodigde middelen wist bijeen te brengen. In 1921 verscheen – later dan gepland – het eerste deel van de catalogus, samengesteld door De Vries en Nijhoff. Hierin werd het bezit aan boeken, tijdschriften, overdrukken en handschriften per rubriek beschreven. Ook werden tijdschriftartikelen opgenomen. Twee jaar eerder was de Bibliotheek verhuisd naar het nieuwe Boekhuis aan de Herengracht.

In 1925 trad Emma Dronckers (1889-1979) aan als opvolgster van A.G.C. de Vries. Zij was de eerste bibliothecaris die niet afkomstig was uit het boekenvak en ook de eerste die een bezoldigde fulltime aanstelling kreeg. Tegelijkertijd riep de Vereeniging opnieuw een Commissie voor de Bibliotheek in het leven , die toezicht op de bibliothecaris moest houden.

Onder Dronckers' leiding verschenen de delen II t/m VI van de catalogus, waarbij in deel IV het bezit aan boekhandelscatalogi beschreven werd. Daarnaast vond ondermeer een herordening van de deelcollectie Prospectussen en Personalia plaats, waarbij het in de loop der jaren verzamelde materiaal aan bestaande dossiers werd toegevoegd en nieuwe dossiers werden samengesteld.

Bij deze operatie bleek dat de bibliotheek in het bezit was van vrijwel volledige archieven van de achttiende-eeuwse Leidse firma Luchtmans en de negentiende-eeuwse ondernemingen van Van Benthem & Jutting en Suringar. Het zou overigens tot de laatste twee decennia van de vorige eeuw duren voordat er weer archieven van boekhandels en uitgeverijen, alsook van organisaties in het boekenvak, aan de collectie werden toegevoegd.

Als opvolger van Dronckers kwam de neerlandicus A.L. Sötemann (1920-2002), die van 1949 tot 1957 de bibliotheek beheerde.