Archief van J.G. de Man

Johannes Govertus (roepnaam Jan) de Man (2 mei 1850 te Middelburg - 9 jan. 1930 te Middelburg) was een zoon en kleinzoon van een medicus. Gezien het zwakke zenuwgestel dat hij als kind vertoonde moedigde zijn vader hem niet aan de familietraditie voort te zetten. Al jong raakte De Man geïnteresseerd in de natuur en in 1868 ging hij in Leiden Wis- en Natuurkunde studeren met philosophia naturalis (plantkunde, dierkunde en geologie) als afstudeerrichting. Als voorbereiding op zijn promotie werkt hij in 1872 in een laboratorium in Leipzig. Hier maakte hij kennis met de studie van de nematoden (rondwormen), een nog weinig bestudeerde groep. Zijn onderzoek voltooide hij niet; hij promoveerde in 1873 in Leiden op Vergelijkende myologische en neurologische studiën over amphibiën en vogels.

In 1872 werd hij benoemd tot eerste assistent invertebraten (ongewervelden) aan het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie in Leiden; in 1875 werd hij daar conservator. Hij legde zich opnieuw toe op de nematoden en publiceerde in 1876 daarover een monografie. Daarmee is hij de stichter van de nematologie in Nederland. Tegelijkertijd kreeg hij belangstelling voor crustaceeën (kreeftachtigen), in het bijzonder de orden Decapoda (tienpootkreeften) en Stomatopoda (bidsprinkhaankreeften). Zijn eerste publicatie hierover verscheen in 1879. De directeur van het Rijksmuseum, Hermann Schlegel, dwong hem tevens aandacht te besteden aan andere groepen waardoor de verhouding verslechterde. De Man raakte overspannen, ging met ziekteverlof terug naar zijn ouders en nam in 1883 ontslag. De rijkdom van zijn ouders maakte dat hij zonder dienstbetrekking kon leven. In 1893 verhuisde hij naar Yerseke waar zijn vader een huis had laten bouwen.

De rest van zijn leven wijdde De Man aan de beschrijving en classificatie van nematoden en crustaceeën. Hij bouwde een indrukwekkende collectie preparaten en een uitgebreide bibliotheek op. Eigenlijk creëerde hij zijn eigen onderzoeksinstituut. Onderzoekers en musea wereldwijd vroegen zijn hulp bij het determineren van soorten, het herzien van hun collecties en het bewerken van materiaal verzameld tijdens expedities. Tot dat laatste behoorde de enorme hoeveelheid verzameld tijdens de ‘Siboga expeditie’ in 1899-1900 in de wateren rond Nederlands-Indië onder leiding van Max Weber, hoogleraar zoölogie aan de Universiteit van Amsterdam. De Man werkte eraan van 1904 tot 1928.

De Man was nogal schuw van aard en voelde zich oncomfortabel in groepen mensen. Tegelijkertijd reisde hij graag, vrijwel jaarlijks naar het buitenland, vaak in gezelschap van vrienden en hij bezocht dan ook steeds collega’s.

De bibliografie van De Man telt 181 titels, merendeels door hemzelf voorzien van zeer nauwkeurige tekeningen. Voor de crustaceeën beschreef hij 30 geslachten en 523 nieuwe soorten, voor de nematoden acht nieuwe families, 61 geslachten en 239 soorten. Hij wordt hiervoor nog steeds gewaardeerd.