Collectie uit Moskou gerecupereerde boeken

De collectie uit Moskou gerecupereerde boeken vindt zijn oorsprong in de Tweede Wereldoorlog. Tijdens de zogenaamde Möbel-Aktion plunderde de organisatie Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg (ERR) cultuurgoederen uit huizen van gedeporteerde Joden in de door nazi-Duitsland bezette gebieden. Doel hiervan was het verzamelen van boeken om aan de hand daarvan de cultuur van ideologische tegenstanders te kunnen bestuderen. Na de plunderingen werden de boeken in augustus 1942 vervoerd vanuit Amsterdam naar Frankfurt en Berlijn.

Toen de oorlog voorbij was in 1945 werd in het Poolse Ratibor een grote hoeveelheid boeken gevonden, waaronder de boeken uit deze collectie. Naar alle waarschijnlijkheid waren de boeken in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog hier naartoe gebracht om ze veilig te stellen tijdens de bombardementen. Op verzoek van de ministerraad van de Belarussische Socialistische Sovjetrepubliek werden deze boeken als oorlogsbuit in de herfst van 1945 naar de Nationale Bibliotheek in Minsk gebracht.

De boeken verbleven enkele decennia in Belarus totdat in 1981 werd besloten om 96 Nederlandse boeken van de Nationale Bibliotheek in Minsk naar de Russische Staatsbibliotheek voor Buitenlandse Literatuur (de latere Rudomino bibliotheek) in Moskou te brengen. In 1983 werden deze boeken gevolgd door nog eens 1207 Nederlandse boeken. In Moskou werden de boeken voorzien van een stempel op pagina 17 als verwijzing naar de Russische revolutie, gecatalogiseerd en opgenomen in de bibliotheek. Ongeveer tien jaar later, in 1992, gedurende de periode van Glasnost waarin Rusland na de val van de Sovjet-Unie veel veranderingen doormaakte, besloot Katrina Genieva van de Rudomino bibliotheek een gebaar van goede wil te maken richting de Nederlandse Ambassadeur in Moskou. Ze bood aan om de Nederlandstalige boeken die vanuit Minsk en eerder Ratibor in de bibliotheek in Moskou terecht waren gekomen terug te geven aan Nederland.

Het was toentertijd de eerste officiële teruggave van geroofde boeken vanuit de voormalige Sovjet-Unie naar het Westen. Voordat de boeken huiswaarts konden keren werd er in de Rudomino bibliotheek een expositie van de boeken gehouden genaamd Nederlandse boeken – Slachtoffers van de oorlog. Voor deze tentoonstelling werd ook een catalogus gemaakt met dezelfde naam. Hierin is een complete lijst te vinden van de 608 boeken die datzelfde jaar naar de Universiteitsbibliotheek van de Universiteit van Amsterdam zouden komen, waar de Bibliotheca Rosenthaliana zich over deze collectie ontfermde.