Archief van Gerardus Heymans

Gerardus (Gerard) Heymans werd op 17 april 1857 in Ferwerd geboren als zoon van gemeentesecretaris Jan Hendrik Heymans en Sara Henriëtte Wijsman. Hij volgde de hbs en ging vervolgens rechten en wijsbegeerte studeren in Leiden. In 1880 promoveerde hij in Leiden in de staatswetenschappen en in 1881 in Freiburg in de wijsbegeerte. Op 15 september 1881 trouwde hij met Anthonia Berendina Theodora Barkey. Zij overleed op 6 december 1910. Hun huwelijk bleef kinderloos.

In 1883 werd Gerard Heymans benoemd tot privaatdocent in de Wijsbegeerte aan de Rijksuniversiteit Leiden. Van 1890 tot 1927 was hij hoogleraar Wijsbegeerte en Psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Als groot voorstander van de empirische methode richtte hij in 1892 het eerste psychologische laboratorium in Nederland op. Hier deed hij onderzoek op het terrein van de algemene psychologie, voornamelijk met betrekking tot gezichtsbedrog, de psychische remming, telepathie en onderscheidingsminima bij vermenging van contrastkleuren. Zijn grootste bekendheid als psycholoog ontleent hij echter aan zijn ‘speciale psychologie’: de leer van de menselijke verschillen of karakterkunde. Door middel van enquêtes verzamelde hij gegevens voor zijn theorieën over erfelijkheid, persoonlijkheid en psychologische geslachtsverschillen. Dit onderzoek leidde tot de befaamde temperamentenleer volgens de ‘karakterkubus’ van Heymans.

Ook is Heymans befaamd door zijn onderzoek op het terrein van de metafysica. Hij formuleerde de theorie van het psychisch monisme, dat hij als een wetenschappelijke hypothese naar voren bracht. Deze veronderstelt dat alle werkelijke processen psychische processen zijn, die zich echter voor een groot deel aan ons als fysische verschijnselen voordoen. In 1909 hield Heymans als rector magnificus zijn bekende rede 'De toekomstige eeuw van de psychologie'. Hierin schetste hij een verre toekomst waarin een volwassen psychologische wetenschap veel problemen van de mensheid zou kunnen oplossen.

Gerard Heymans was een groot voorstander van internationale samenwerking in de wetenschap. Vanaf 1892 nam hij deel aan internationale congressen in de filosofie en de psychologie en in 1926 was hij zelf organisator en voorzitter van het 8e Internationale Congres voor Psychologie te Groningen. Aan het einde van de Eerste Wereldoorlog probeerde hij samen met de astronoom Jacobus Cornelis Kapteyn een boycot van de academies van de Entente (Duitsland, Oostenrijk, Hongarije en Bulgarije) ongedaan te maken. Tevergeefs. Toen ook de Koninklijke Akademie van Wetenschappen (KAW) zich bij de door de geallieerden opgerichte International Research Counsel aansloot, zegde Heymans zijn lidmaatschap van de KAW op.

Gerard Heymans ging in 1927 met emeritaat en overleed op 18 februari 1930 in Groningen.