Collectie promotiemateriaal CPNB

De Stichting CPNB is in 1983 opgericht door de branche-organisaties van uitgevers en boekverkopers: de Nederlandse Boekverkopersbond (NBb) en de Groep Algemene Uitgevers (GAU) van het Nederlands Uitgeversverbond (NUV). Sinds 2001 is de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) ook vertegenwoordigd in het bestuur. De stichting heeft tot doel het lezen van boeken en het boekenbezit te stimuleren.

De afkorting CPNB staat voor 'Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek'. Collectieve propaganda wil zeggen promotie voor het boek in het algemeen. De promotie van afzonderlijke titels van individuele uitgevers is een taak van die uitgevers zelf. Met het Nederlandse boek worden alle uitgaven van Nederlandse erkende uitgevers bedoeld, al dan niet in vertaling.

De collectieve boekpromotie kent een geschiedenis die teruggaat tot de jaren dertig van de twintigste eeuw. In maart 1931 werd door het kartel de Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels (later de Koninklijke Vereniging van het Boekenvak, KVB) een voorlopige Commissie voor de Boekendag ingesteld. De aanleiding was het succes van de eerste Boekendag in Nederland, die in 1930 ter gelegenheid van haar vijftigjarig bestaan door de Nederlandse Uitgeversbond, NUB (later opgegaan in het Nederlands Uitgeversverbond, NUV), in navolging van soortgelijke activiteiten in het buitenland, was georganiseerd. Waar tot 1930 reclame, en in het bijzonder collectieve reclame, een activiteit van uitgevers was geweest, had in deze commissie een evenwichtige mix van uitgevers en boekverkopers, als vertegenwoordigers van respectievelijk de NUB en de Nederlandse Boekverkopersbond (NBb), zitting. Deze commissie kwam met het voorstel een hele Boekenweek te organiseren. In het najaar van 1932 werd de voorlopige commissie definitief geïnstalleerd als Commissie voor de Boekenweek 1932. De commissie kreeg van de "Vereeniging" een eigen budget, naast subsidie van de NUB en de NBb, om in het kader van deze week activiteiten te ontplooien. Daartoe werden onder meer etalagewedstrijden en lezingen georganiseerd, reclamematerialen als vlaggen, affiches, sluitzegels e.d. aan de boekhandel ter beschikking gesteld en de dagbladen ingeschakeld. Het belangrijkste onderdeel van de Boekenweek, zeker voor de consument, was de productie van het boekenweekgeschenk, dat gratis aan de klant werd gegeven, mits hij voor een bepaald bedrag aan boeken had gekocht. Sindsdien is ter gelegenheid van elke Boekenweek, traditiegetrouw in het voorjaar gehouden, een geschenk verschenen. Sindsdien is ook elke Boekenweek geopend met een feestelijke bijeenkomst, in de loop der tijd geëvolueerd van een deftige gala-avond tot het roemruchte Boekenbal.

In 1933 werd een permanente Commissie voor de Collectieve Reclame (CCR) ingesteld, die onder verantwoordelijkheid van de "Vereeniging" in zekere autonomie zou moeten voortwerken aan alle mogelijke vormen van boekpromotie, dus niet alleen de organisatie van een jaarlijkse Boekenweek. Deze commissie met onder meer eigen inkomsten uit de verkoop van reclamemateriaal én uit het geschenk - de boekhandelaren moesten het wel inkopen - werd in 1934 herdoopt in Commissie voor de Collectieve Reclame voor het in Nederland uitgegeven Boek. Al gauw werden de activiteiten uitgebreid met acties buiten de Boekenweek om, zoals voorjaars-, zomer-, najaars-, winter- en Sinterklaasacties.

In 1955 werd gestart met de Kinderboekenweek. Deze bestaat nog steeds en wordt inmiddels ondersteund door de Nationale Voorleesdagen. Vanaf het begin werd de week begeleid door de bekroning van het 'Kinderboek van het jaar' welke in 1971 vervangen werd door de Gouden en Zilveren Griffels en Penselen voor het beste geschreven en geïllustreerde kinderboek. Bekroningen bleken een beproefd middel te zijn om de aandacht van het publiek te trekken. De prijs voor de Best Verzorgde Boeken, de Trouw publieksprijs en de NS publieksprijs getuigen hiervan.

In 1941 werden vanwege de oorlog de activiteiten gestaakt, pas in 1946 werd er weer een Boekenweek georganiseerd. De oprichting van een Bureau der Commissie in 1948 markeerde de professionalisering van het promotiebeleid. In samenhang daarmee werd in 1953 een reorganisatie doorgevoerd. Bij reglementswijziging werd bepaald dat de commissie als Commissie voor de Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) direct gefinancierd werd door de "Vereeniging", en aldus onafhankelijk werd van 'subsidies' van uitgevers- en boekverkopersbonden, die overigens wel een bijdrage bleven betalen.

De veranderingen in het boekenbedrijf, met name de schaalvergroting in de tweede helft van de jaren zestig en de eerste helft van de jaren zeventig, leidden tot conflicten tussen de NUB en de NBb, van wie vele leden hun onafhankelijkheid dreigden te verliezen. De laatste besloot in 1968 haar jaarlijkse bijdrage aan de collectieve propaganda op te schorten. Als gevolg daarvan opereerde de Commissie CPNB vanaf 1970 onder de exclusieve auspiciën van de, inmiddels Koninklijke KNUB. Tal van nieuwe initiatieven werden ontplooid, waarbij de samenwerking gezocht werd met publieke omroepen en organisaties als de ANWB, het dagblad Trouw en de Melkunie. De NS publieksprijs, een campagne samen met de Nederlandse Spoorwegen, is een van de laatste initiatieven.

In april 1970 werd het 'Boek van de Maand' geïntroduceerd. In navolging van de Duitse 'Die Bucher der Neunzehn' wilde men middels het aanbieden van aantrekkelijke rijk geïllustreerde non-fictieboeken voor een 'koopje' het niet of weinig lezende publiek naar de boekhandel lokken. Dit was overigens niet het enige motief: de opzet was dat een kwart van de netto opbrengst van elk Boek van de Maand ten goede zou komen aan de Commissie CPNB. Van 1970 tot 1983 werden jaarlijks vier Boeken van de Maand uitgebracht. Enorme oplagen werden bereikt met boeken over zulke uiteenlopende onderwerpen als natuur, kunst, opvoeding, geschiedenis, mode, oorlog en economie. Voor de commissie betekende dit een enorme bron van inkomsten. Ook voor uitgever en boekhandelaar was de actie profijtelijk. De uitgever moest genoegen nemen met een veel lagere winstmarge dan bij een normale uitgave. Maar veel risico liep hij niet, want de Commissie CPNB nam gegarandeerd minimaal 60.000 exemplaren van de eerste druk af. De boekverkoper nam weliswaar genoegen met een lage korting, maar hij had er verder geen omkijken naar. De reclame werd door de commissie verzorgd en de boeken vlogen meestal de deur uit. Begin jaren tachtig verloor de formule haar aantrekkingskracht, na 1983 verschenen er geen Boeken van de Maand meer.

In 1983, na een aantal jaren van moeizaam onderhandelen tussen uitgevers en boekverkopers, werd de Commissie CPNB helemaal losgemaakt van de KNUB. De activiteiten werden ondergebracht in een zelfstandige stichting waarin vertegenwoordigers van zowel de KNUB als de NBb zitting hadden. Momenteel wordt de Stichting CPNB, die ook eigen inkomsten heeft uit de verkoop van propagandamateriaal en de revenuen van acties, mede gefinancierd door de Groep Algemene Uitgevers (GAU), de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) en de Nederlandse Boekverkopersbond (NBb).

Een van de meest succesvolle campagnes van de Stichting CPNB is de Maand van het Spannende Boek. De actie werd gestart in 1989 en loopt nog steeds. Doel van deze campagne is thrillers onder de aandacht te brengen van een groot publiek. Sinds 2000 heeft de actie elk jaar een ander thema, variërend van crime passionnel tot vrouwelijke misdaadauteurs. Verscheen het eerste boek in een oplage van 50.000 exemplaren, thans worden oplagecijfers gehaald van een kleine 500.000.

Van de vele andere promotieactiviteiten van de Stichting CPNB moeten genoemd worden Vers voor de Pers, een halfjaarlijkse uitgeverspresentatie, in 1980 gestart en sinds 2007 Manuscripta geheten, de Nationale Voorleesdagen en gedurende vele jaren de organisatie van de 50 Best Verzorgde Boeken.

Bijzondere vermelding verdienen ook de periodieken, die door de Stichting CPNB en haar voorlopers zijn uitgegeven ter stimulering van de boekenverkoop. Het eerste tijdschrift, de Boekengids. Een keuze van algemene en R.K. boeken. Algemene editie verscheen in 1947 vóór de aanvang van de Boekenweek in een oplage van ca. 300.000 exemplaren. In 1951 werd de Boekengids om te bewerkstelligen dat zij weerklank zou vinden bij het R.K. volksdeel gesplitst in twee edities. Beide edities verschenen tot 1963, toen zij gezamenlijk werden voortgezet als Boeken in huis, wat minder highbrow-achtig en meer gericht op die categorie van het publiek dat wel graag las, maar geen boeken kocht. Daarnaast verscheen in het najaar van 1965 een vernieuwde Boekengids, gericht op de vaste bezoeker van de boekhandel, die er zijn weg al wist. Boeken in huis werd in 1971 herdoopt in Boeken-kijkboek en bleef bestaan tot 1974, toen de Boekenmolen verscheen, welke in een frequentie van 4 à 6 keer per jaar werd uitgegeven. De Boekenmolen verscheen afwisselend als gids voor volwassenen en kinderen en werd in 1988 voortgezet als Kinderboekenmolen, welke uitgave nog steeds verschijnt. De kleine vuurtoren, verschenen van 1926 tot 1962, kan in zekere zin als haar voorloper gezien worden, al was deze uitgave meer gericht op de wat oudere jeugd. In 1985 verscheen Boekenpas, bedoeld als informatief tijdschrift op elk (boeken)gebied dat de versnipperde aandacht voor boeken in de media wilde bundelen. Slechts twee nummers zagen het levenslicht. In dezelfde tijd (1983-1986) verscheen twee keer per jaar als bijlage van het weekblad Vrij Nederland de Literaire boekengids, waarin interviews met boekenlezers, en - maar dat gold voor bijna elke uitgave van de CPNB - advertenties van uitgeverijen. Want daarmee werd de financiering van de promotieactiviteiten al sinds jaar en dag mede bekostigd. Ook de Detective & Thrillergids, gepubliceerd ter promotie van de campagne Maand van het spannende boek, verscheen als bijlage van Vrij Nederland. Naast deze tijdschriften verschijnt jaarlijks ook een uitgave van Boekenweek Magazine met het thema van de Boekenweek als onderwerp.