Collectie middeleeuwse handschriften en incunabelen van Willem Moll

De kerkhistoricus Willem Moll werd op 28 februari 1812 te Dordrecht geboren als zoon van een succesvolle tabakshandelaar. Hoewel voorbestemd om in de voetsporen van zijn vader te treden, koesterde de jonge Willem zijn eigen aspiraties: predikant te worden. Het werd hem toegestaan naar de Latijnse school in zijn woonplaats te gaan.

Moll had in 1830 te Leiden aan zijn studie in de theologie willen beginnen, maar wegens de Belgische Opstand ging hij eerst vrijwillig in militaire dienst, waardoor zijn overgang van Dordrecht naar Leiden met bijna een jaar vertraagd werd. Als student ging zijn belangstelling vooral uit naar de kerkgeschiedenis.

Na de voltooiing van zijn studie theologie, in 1835, bekwaamde Moll zich verder tot predikant en in september 1837 werd hij in De Lage Vuursche in het ambt bevestigd. Hij besloot zich naast zijn werk als predikant ook weer aan de wetenschap te wijden. Van het niet al te hoge predikantensalaris kocht hij boeken. Het resultaat van veel studie en hard werken was een tweedelige studie over het kerkelijk leven der christenen in de eerste eeuwen van onze jaartelling. Zijn reputatie als kerkhistoricus was gevestigd.

In 1846 werd hij naar Amsterdam geroepen om hoogleraar te worden in de kerkgeschiedenis en theologie aan het Athenaeum Illustre. In plaats van een vervolgstudie over de vroege christenen te schrijven, verlegde Moll zijn aandacht van de algemene kerkgeschiedenis naar de Nederlandse kerkhistorie. Dankzij zijn ruimere hoogleraarssalaris kon hij zich nu ook de aankoop van middeleeuwse handschriften veroorloven. De teksten in deze veelal eenvoudig uitgevoerde handschriften zouden de primaire bronnen worden voor zijn toekomstig onderzoek. Hij schreef twee monografieën, over de ketterse pastoor Angelus Merula (1482-1557) en over de franciscaanse volksprediker Johannes Brugman (1399-1473). Maar het belangrijkste resultaat van zijn studie was toch zijn meerdelige, 2300 bladzijden tellende Kerkgeschiedenis van Nederland vóór de Hervorming, die in de jaren 1864-1871 van de pers kwam. Voor al deze publicaties maakte hij intensief gebruik van zijn handschriftenverzameling, terwijl hij ook aan anderen, waaronder menige promovendus, zijn handschriften ter beschikking stelde.

In de jaren daarna ging zijn gezondheid langzaamaan achteruit. Het belette Moll niet om verder te gaan met zijn wetenschappelijke werk. Toen het Amsterdamse athenaeum in 1877 tot universiteit werd verheven, was het Willem Moll die als gewoon hoogleraar van de nieuwe universiteit de inwijdingsrede hield. Maar het was zijn laatste officiële optreden, zijn krachten bleven afnemen. Uiteindelijk overleed hij op 16 augustus 1879.