Collectie H.C. Cras

Hendrik Constantijn Cras werd op 4 januari 1739 in Leiden geboren als zoon van de advocaat Jacob Cras (1715-1784). In 1754 trad hij in het voetspoor van zijn vader en ging rechten studeren aan de Leidse universiteit. Tot zijn voornaamste leermeesters behoorden de hoogleraar F.W. Pestel (1724-1805) en de Leidse advocaat, drukker en uitgever E. Luzac (1721-1796), beiden volgelingen van de 18e-eeuwse natuurrechtsgeleerde Christiaan Wolff (1679-1754). Pas in 1769 promoveerde hij op een proefschrift gewijd aan de juridische aspecten van Cicero's rede Pro Caecina. In 1771 werd Cras hoogleraar aan het Amsterdamse Athenaeum Illustre, waar hij op 4 november zijn inaugurele rede hield. Tijdens het professoraat van zijn voorganger Bartholomaeus Sieben (1726-sterfdatum onbekend) was de beoefening van de rechtswetenschap tot een laag niveau vervallen. Aan Cras was de taak het peil van het Athenaeum weer te herstellen. Aanvankelijk werd hij benoemd tot professor iuris civilis et hodierni, dat wil zeggen in het Romeinse en het hedendaagse recht. In 1775 volgde een additionele benoeming in de algemene staatsleer (ius publicum universale), in 1790 kreeg hij bovendien een leeropdracht voor natuur- en volkenrecht (ius naturale et gentium) en in 1809 tenslotte voor het Franse privaatrecht op basis van de Code Napoléon.Tot zijn bekendste leerlingen behoorden D.J. van Lennep (1790-1853), J.M. Kemper (1776-1824), F.A. van Hall (1791-1866), A.R. Falck (1777-1843) en J.D. Meijer (1780-1834).

Naast zijn professoraat bekleedde Cras sinds 1784 de functie van bibliothecaris van de Stads- en Athenaeumbibliotheek, geplaatst op de zolder van de Agnietenkapel. Dankzij zijn ijver verscheen in 1796 een gedrukte Latijnse catalogus voorzien van een uitvoerige voorrede, een van de voornaamste bronnen voor de kennis van de geschiedenis van deze bibliotheek.

Tegenwoordig is Cras vooral bekend als het meest vooraanstaande lid van de Commissie van Twaalf, ingesteld in 1798 en belast met het ontwerpen van het civiele wetboek. Een volledige codificatie van het privaatrecht heeft deze commissie echter nooit volbracht, mede doordat tegen het einde van het jaar 1804 het enthousiasme voor codificatie van het recht enigszins bekoeld was.

Cras kan getypeerd worden als een voorbeeld van een universeel geleerde uit de tijd van de Verlichting. Hij had een bijzonder brede belangstelling, die zich uitstrekte over vele gebieden van de geesteswetenschappen. Daarnaast publiceerde hij brochures en vele andere geschriften over toentertijd actuele problemen en benaderde daarbij de politiek vanuit een voorzichtig ruimdenkend standpunt. De na zijn dood door zijn leerling en opvolger J.M. Kemper uitgegeven Nagelaten verhandelingen en redevoeringen bevatten naast juridische beschouwingen een scala van onderwerpen, zoals 'Over de slavernij en Afrikaanschen slavenhandel', 'Over het schoone in de natuur en kunsten' en 'Bedenkingen omtrent het verval van den koophandel'. Cras stierf kinderloos op 5 april 1820 op 81-jarige leeftijd in Amsterdam.